Dostosowanie sądów do powrotu asesorów, powołania zespołów sądowych specjalistów, a także wzrostu znaczenia mediacji – to cel projektu regulaminu urzędowania sądów, który trafił do konsultacji. Jest to już drugi regulamin sądów przygotowany w tym roku.

Poprzedni regulamin urzędowania sądów powszechnych – obszerne liczące ponad 100 stron rozporządzenie regulujące wewnętrzną organizację sądów – został ogłoszony przez ministra sprawiedliwości w końcu czerwca i obowiązuje od 8 lipca. Wtedy wskazywano, że opracowanie nowego regulaminu stało się potrzebne po licznych zmianach ustaw, w tym np. dotyczących ustroju sądów i postępowania w sprawach nieletnich.
W ostatnich miesiącach uchwalono jednak kolejne ustawy, które w istotnym stopniu odnoszą się do funkcjonowania sądownictwa. Przede wszystkim 10 lipca uchwalona została nowelizacja przywracająca instytucję asesora sędziowskiego. Asesorów sędziowskich nie ma w polskich sądach od wiosny 2009 r. To efekt wyroku TK z 2007 r., gdy uchylono ówczesne przepisy o asesorach, stwierdzając niezgodność z trójpodziałem władzy reguły, zgodnie z którą asesorów powołuje minister sprawiedliwości – reprezentant władzy wykonawczej.
Od początku nowego roku asesorzy powrócą do sądownictwa, okazało się bowiem, że asesura jest najlepszym sposobem weryfikacji, czy kandydat na sędziego sprawdza się w tej roli. Asesorów będzie powoływał jednak nie – jak to było dawniej – minister, lecz prezydent – na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
W związku z tą nowelizacją do regulamin w kilkudziesięciu paragrafach uzupełniono odpowiednimi regulacjami odnoszącymi się do asesorów.
W projekcie regulaminu znalazły się także odniesienia do opiniodawczych zespołów sądowych specjalistów. Od nowego roku zacznie bowiem obowiązywać ustawa, zgodnie z którą powstaną takie zespoły. Ich zadaniem będzie sporządzanie – na zlecenie sądu lub prokuratora – opinii w sprawach rodzinnych i opiekuńczych oraz w sprawach nieletnich, na podstawie przeprowadzonych badań psychologicznych, pedagogicznych lub lekarskich.
Zespoły będą też prowadziły mediacje, przeprowadzały wywiady środowiskowe w sprawach nieletnich oraz prowadziły poradnictwo specjalistyczne dla małoletnich, nieletnich i ich rodzin. Zastąpią istniejące dotychczas rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne, których uprawnienia do opiniowania w sprawach rodzinnych – jak orzekł niedawno Trybunał Konstytucyjny – były niezgodne z ustawą zasadniczą.
We wrześniu uchwalona została natomiast przygotowana przez resort gospodarki we współpracy z MS ustawa dotycząca polubownego rozwiązywania sporów i zmieniająca przede wszystkim zapisy kodeksu postępowania cywilnego odnoszące się do mediacji i sporów biznesowych. Ta ustawa także ma wejść w życie od nowego roku. Przewiduje ona m.in., że dla stron postępowania może być zorganizowane w sądzie spotkanie informacyjne. Ma to pozwolić na podjęcie przemyślanej decyzji o przystąpieniu bądź odmowie przystąpienia do mediacji. W projekcie regulaminu uregulowano kwestie organizacyjne związane prowadzeniem takich spotkań.
Jak jednak przyznał resort sprawiedliwości obecny projekt regulaminu „w zasadniczej części przyjmuje założenie kontynuacji poprzednich regulacji i nie zmienia zasadniczej systematyki rozporządzenia, mającej swoją ugruntowaną tradycję”.
Generalnie zaproponowane zapisy powielają, bądź rozwijają regulacje z czerwcowego regulaminu w sprawach zasad obsługi interesantów, organizacji rozpraw i prowadzenia stron internetowych sądów. „Dotychczasowe próby ujednolicenia stron internetowych prowadzonych przez sądy nie przyniosły oczekiwanych rezultatów” – przyznano w uzasadnieniu. W związku z tym regulamin wymienia zakres informacji, który musi znaleźć się na stronie każdego sądu.
„Rozporządzenie przewiduje systematyczne tworzenie takiej struktury organizacyjnej budynku sądu, aby istniały możliwości przemieszczania się sędziów i pracowników sądów w obrębie budynku, ograniczające kontakty tych osób z interesantami poza salą sądową i sekretariatem” – dodało MS.
Nowy regulamin – według planów – miałby wejść w życie od 1 stycznia 2016 r. wraz z ustawami, do których dostosowuje funkcjonowanie sądów.
(PAP)