Postanowienie z dnia 28 marca 2018 r. Sygn. akt: D 4/18
Postanowienie prawomocne.                                                                                                    
 

PRZEWODNICZĄCY:  r. pr. Andrzej Dudziuk
CZŁONKOWIE:           r. pr. Michał Rajski
r. pr. Gerard Madejski
PROTOKOLANT:         Karolina Szymala

           
Okręgowy Sąd Dyscyplinarny Okręgowej Izby Radców Prawnych w W. po rozpoznaniu na rozprawie w dniu […] r. w W. sprawy przeciwko radcy prawnemu F., […], obwinionej o to, że:
nie posiadając ustawowych uprawnień uczestniczyła w dniu […] r. w czynności przesłuchania w charakterze podejrzanego G.(1) przeprowadzonego w Komendzie Rejonowej Policji W. […] sygn. akt […], podczas którego podejrzanemu przedstawiono zarzuty oraz w dniu […] r. nie posiadając ustawowych uprawnień uczestniczyła w czynności przesłuchania w charakterze świadków Ś. i G.(2) przeprowadzonego w Komendzie Rejonowej Policji W. […]I,
tj. popełnienia przewinienia dyscyplinarnego określonego w art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2016 r., poz. 233) w związku z art. 6 ust. 1 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, którego tekst jednolity stanowi załącznik do uchwały nr 8/VIII/2010 Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 28 grudnia 2010 r.
 

Postanawia: 

 
Wnioskiem z dnia […] r. (data wpływu do sądu: […] r.) Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego Okręgowej Izby Radców Prawnych w W. (dalej: „ZRD”) wniosła o ukaranie r.pr. F. (dalej: „Obwiniona”), obwinionej o to, że nie posiadając ustawowych uprawnień uczestniczyła w dniu […] r. w czynności przesłuchania w charakterze podejrzanego G.(1) przeprowadzonego w Komendzie Rejonowej Policji W. […], sygn. akt. […], podczas którego podejrzanemu postawiono zarzuty oraz w dniu […] r., nie posiadając ustawowych uprawnień uczestniczyła w czynności przesłuchania w charakterze świadków Ś. i G.(2), przeprowadzonego w Komendzie Rejonowej Policji W. […], tj. popełnienia przewinienia dyscyplinarnego określonego w art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz.U. z 2016 r., poz. 233; dalej: „URP”) w związku z art. 6 ust. 1 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, którego tekst jednolity stanowi załącznik uchwały nr 8/VIII/2010 Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 28 grudnia 2010 r.
 
Okręgowy Sąd Dyscyplinarny Okręgowej Izby Radców Prawnych w W. (dalej: „OSD”) ustalił następujące istotne okoliczności faktyczne sprawy.
 
Pismem z […] r. Ż., będący pokrzywdzonym w sprawie prowadzonej przeciwko G.(1) (sygn. […]) zawiadomił, że Obwiniona na podstawie pełnomocnictwa substytucyjnego z […] r., udzielonego przez adwokata D. od […] r. do […] r. występowała czynnie w charakterze obrońcy podejrzanego, biorąc udział w czynnościach polegających na (i) przedstawieniu zarzutów podejrzanemu G.(1), (ii) przesłuchiwaniu świadków: Ś. oraz G.(2); (iii) kopiowaniu telefonem komórkowym akt sprawy. Tymczasem, zgodnie z treścią obowiązującego w tym okresie art. 82 Kodeksu postępowania karnego (dalej: „KPK”) obrońcą mogła być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury (k. […]).
 
W pisemnej odpowiedzi na zawiadomienie Obwiniona potwierdziła, że w dniu […] r. zostało jej udzielone pełnomocnictwo substytucyjne do reprezentowania świadka G.(1) w sprawie dotyczącej przestępstwa z art. 218 § 1 i 2 Kodeksu karnego (dalej: „KK”), natomiast nie działała w charakterze obrońcy. W sprawie tej Obwiniona uczestniczyła przy czynności przedstawienia zarzutów w dniu […] r. oraz była obecna przy czynnościach przeprowadzonych w dniach […] i […] r. Wszelkie czynności obrońcy były podejmowane wyłącznie przez ustanowionego w sprawie obrońcę – adwokata S., a jej obecność miała miejsce za zgoda organu prowadzącego postepowanie i ograniczała się  do udzielania adwokatowi S. informacji o złożonych relacjach między pracodawcą a byłym pracownikiem Ż. (k. […]).
 
Ze zgromadzonych w aktach sprawy dokumentów wynika, że:

 
Przesłuchana przez ZRD w charakterze świadka Obwiniona podtrzymała swoje pisemne stanowisko, że nie podejmowała czynności obrońcy, podejmował je adw. S.. Na etapie gdy G.(1) był przesłuchiwany w charakterze świadka udzielił pełnomocnictwa adw. D., zaś ten udzielił jej pełnomocnictwa do reprezentowania świadka w sprawie karnej. W dniu […] r. Obwiniona brała udział w przesłuchaniu jako pełnomocnik świadka G.(1), a w kolejnych przesłuchaniach w charakterze publiczności i doradcy obrońcy G.(1), tj. adw. S.. Zapis w protokołach przesłuchania świadków był błędny i został sprostowany przez prokuratora. Obwiniona brała udział w czynnościach za zgodą organu prowadzącego postępowanie i nie miała pełnomocnictwa do obrony. Obwiniona podpisała protokół jako osoba obecna przy przesłuchaniu, w jej obecności postawiono zarzuty G.(1). Obwiniona prowadzi sprawy pracownicze, w których jedną ze stron jest Ż. a drugą jej mocodawca jako jego były pracodawca (k. […]). Analogiczne stanowisko zostało zajęte przez r. pr. F. podczas przesłuchania w charakterze obwinionej (k. […]-[…]).
 
W związku ze złożonym przez Ż. zażaleniem na postanowienie prokuratora o sprostowaniu omyłki pisarskiej, ZRD zawiesiła dochodzenie dyscyplinarne postanowieniem z […] r. (k. […]-[…]). Postanowienie to zostało zaskarżone przez Ż. pismem z […] r. (k. […]-[…]). Postanowienie ZRD o zawieszeniu postepowania został uchylone przez OSD postanowieniem z […] r.
 
Wnioskiem z […] r. obrońca Obwinionej złożyła wniosek o umorzenie postępowania na podstawie art. 17 § 2 KPK w związku z 74¹ ustawy o radcach prawnych, argumentując, że czyn Obwinionej nie zawiera znamion przewinienia dyscyplinarnego. W związku z nowelizacją KPK, która weszła w życie z dniem […] r. nowe brzmienie art. 82 KPK rozszerzyło uprawnienia do bycia obrońcą w postępowaniu karnym także na radców prawnych. W związku z tym  na podstawie art. 74¹ ustawy o  radcach prawnych, który w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie do postępowania dyscyplinarnego nakazuje stosować odpowiednio przepisy m.in. rozdziałów I-III Kodeksu karnego (dalej: „KK”). W związku ze zmianą stanu prawnego i przyznaniem radcom prawnym uprawnienia do występowania w roli obrońców w postępowaniach karnych ZRD powinien był zastosować art. 4 § 1 KK, zgodnie z którym „Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeśli jest względniejsza dla sprawcy.”. Tym samym ZRD nie powinien był przesłuchiwać r. pr. F. jako obwinionej, tylko umorzyć postępowanie (k. […]-[…]).
 
Wnioskiem do OSD z […] r. obrońca Obwinionej ponowiła wniosek o umorzenie postępowania, powtarzając zasadniczo argumentację o konieczności zastosowania art. 4 KK. Ponadto, jak wskazała, przepisy KPK nie zakazują korzystania w trakcie czynności procesowej z pomocy asystentów merytorycznych, czy specjalistów. To organ decyduje czy dana osoba może brać udział w czynności lub odmówić jej udziału.
 
Okręgowy Sąd Dyscyplinarny Okręgowej Izby Radców w W. zważył, co następuje.
 
Zarzucone wnioskiem ZRD o ukaranie Obwinionej czyny zostały popełnione przed […] r. Jest to istotna data z punktu widzenia przepisów znajdujących zastosowanie do decyzji procesowej  dotyczącej Obwinionej, w kontekście reguły intertemporalnej zawartej w art. 4 § 1 KK. Z tego powodu w pierwszej kolejności rozważania należy rozpocząć od analizy odmienności stanów prawnych obowiązujących w dacie popełnienia zarzucanych czynów i w dacie orzekania.
 
W pierwszej kolejności należy wskazać, że w okresie objętym zarzutem, tj. od […] r. (data udziału Obwinionej w czynności przedstawienia zarzutów G.(1)) do […] r. (udział Obwinionej w przesłuchaniu świadków Ś. i G.(2)), obowiązujący ówcześnie art. 4 URP stanowił, że: „Wykonywanie zawodu racy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe.”. Z kolei art. 82 KPK stanowił, że: „Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury.”.
 
W zakresie przepisów posiłkowo (verba legis: „odpowiednio”) znajdujących zastosowanie w postępowaniach dyscyplinarnych radców prawnych, do dnia 25 grudnia 2014 r. art. 74¹ URP, który regulował tę kwestię stanowił, że: „W sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania dyscyplinarnego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego.”.
 
Ustawą z 7 listopada 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o adwokaturze oraz niektórych ustaw art. 74¹ URP poszerzył katalog przepisów znajdujących odpowiednie zastosowanie w sprawach nieuregulowanych w URP do postępowania dyscyplinarnego, również o odesłanie do przepisów rozdziałów I-III KK. Odesłanie to jest o tyle istotne, że wśród przepisów KK, do których zmieniona URP odsyła w sprawach w niej nieuregulowanych jest również art. 4 § 1 KK (umiejscowiony w Rozdziale I KK). Zgodnie z tym artykułem: „Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.”. Dla porządku należy wskazać, że przepis art. 74¹ URP w powyższym brzmieniu obowiązywał zarówno w dacie popełnienia przez Obwinioną zarzucanych czynów, jak i w dacie orzekania.
 
Z dniem 1 lipca 2015 r., wskutek systemowej reformy postępowania karnego oraz innych ustaw, w tym URP, dokonanej ustawą z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, zmieniono m.in. art. 82 KPK w ten sposób, że nadano mu następujące brzmienie: „Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub ustawy o radcach prawnych.”. Tą samą ustawą zmieniono również art. 4 URP, zgodnie z którym: ”Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej.”. Zniesiono zatem zakaz występowania radcy prawnego jako obrońcy w postępowaniach karnych i karno-skarbowych (z wyjątkiem określonym w ust. 6 art. 8 URP, który wszedł w życie z dniem 1 lipca 2015 r., a który wyłączył udział radcy prawnego w charakterze obrońcy w przypadku, gdy radca prawny pozostaje w stosunku pracy). Zmiana art. 4 URP była konieczna z uwagi na spójność systemową przepisów regulujących uprawnienia obrończe radców prawnych i stanowiła oczywistą konsekwencję zmiany art. 82 KPK.
 
Poza dyskusją jest, że wykonywanie zawodu radcy prawnego, jako zawodu zaufania publicznego, wiąże się z ponoszeniem odpowiedzialności dyscyplinarnej. Podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej radców prawnych zawarte są w URP oraz KERP. Na podstawie powołanej wyżej nowelizacji z 7 listopada 2014 r., od dnia 25 grudnia 2014 r. art. 64 ust. 1 URP stanowi, że: „Radcowie prawni i aplikanci radcowscy podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godnością zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych”. Przepis ten nie uległ zmianie w okresie między popełnieniem przez Obwinioną zarzucanych czynów a datą orzekania.
 
Poza sporem również jest, że o ile przed dniem […] r., przyjęcie przez radcę prawnego pełnomocnictwa substytucyjnego do obrony w postępowaniu karnym było sprzeczne z ówcześnie obowiązującymi przepisami art. 4 URP i 82 KPK, o tyle w aktualnym stanie prawnym (od 1 lipca 2015 r.), takiego zarzutu nie można by już radcy prawnemu postawić (ze wspomnianym wyjątkiem, określonym w art. 8 ust. 6 URP).
 
OSD nie podziela stanowiska obrońcy Obwinionej o innym niż obrończy charakterze udziału Obwinionej w czynnościach procesowych w dniach […] r. oraz […] r. Faktem jest, że pełnomocnictwo udzielone adw. D. przez G.(1) nie precyzuje czy było ono pełnomocnictwem obrończym, czy też pełnomocnictwem udzielonym na podstawie art. 87 § 2 KPK. Tym niemniej, w związku tym, że w dniu […] r. doszło do przesłuchania G.(1) w charakterze podejrzanego, należy przyjąć, że albo zostało wydane postanowienie o przedstawieniu G.(1) zarzutów, bądź postawiono mu zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w tym charakterze (art. 71 § 1 KPK). To determinuje z kolei konieczność uznania, że pełnomocnictwo dla adw. D. było pełnomocnictwem obrończym. W konsekwencji dalsze pełnomocnictwa (w tym dla Obwinionej) udzielone przez adw. D. należało uznać za pełnomocnictwa substytucyjne dla dalszych obrońców. Z tego powodu nie można podzielić argumentu obrońcy Obwinionej, że Obwiniona – jako substytutka adw. D., działała w innym (specjalista, asystent merytoryczny) charakterze aniżeli obrońca. Z samej istoty substytucji wynika bowiem, że dalszy pełnomocnik „kontynuuje” charakter pełnomocnictwa procesowego swojego mocodawcy. Skoro organ prowadzący postępowanie przygotowawcze przystąpił do przesłuchania G. w charakterze podejrzanego, to oczywistym dla OSD jest, że adw. D. był jego obrońcą, a nie pełnomocnikiem, o którym mowa w art. 87 § 1 lub 2 KPK.
 
Tym niemniej, w ocenie OSD nie można pominąć istotnej okoliczności (słusznie podniesionej przez obrońcę Obwinionej), w postaci zmiany stanu prawnego z dniem 1 lipca 2015 r. i dopuszczeniem radców prawnych (z wyjątkiem określonym w art. 8 ust. 6 URP) do występowania w postępowaniach karnych w charakterze obrońcy. Z uwagi na brzmienie art. 4 KK, mając na uwadze treść art. 82 KPK i art. 4 URP w brzmieniu z daty orzekania, OSD wziął tę okoliczność pod uwagę i podzielił argumentację obrońcy Obwinionej w przedmiocie konieczności umorzenia postępowania.
 
Na pierwszy rzut oka kwestia ta może nie wydawać się tak oczywista, skoro brzmienie art. 64 ust. 1 KRP, stanowiącego podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej radcy prawnego, nie uległo zmianie pomiędzy datą popełnienia czynu a datą orzekania. Tym niemniej, skoro podstawą zarzutu dyscyplinarnego był udział Obwinionej w charakterze obrońcy w czynnościach procesowych, które miały miejsce przed 1 lipca 2015 r. (implicite zarzut dotyczy zatem działania sprzecznego z prawem, a konkretnie z ówcześnie obowiązującymi art. 82 KPK i art. 4 URP w brzmieniu obowiązującym w czasie popełnienia czynu, choć nie wynika to wprost ze sformułowania zarzutów we wniosku o ukaranie), to w stanie prawnym obowiązującym w dacie orzeczenia radca prawny może w takim charakterze występować w postępowaniu karnym i z samego tego faktu zarzutu takiego postawić by mu nie można było (z wyjątkiem określonym w art. 8 ust. 6 URP). Tym samym, obowiązujące w dacie orzekania przepisy prawa są „względniejsze” dla Obwinionej w rozumieniu art. 4 § 1 KK.
 
Nie zmienia powyżej oceny fakt, że w okresie między popełnieniem zarzucanych Obwinionej czynów a czasem orzekania na gruncie przepisów URP i KERP stan prawny nie uległ zasadniczej zmianie. Istota postawionych Obwinionej zarzutów sprowadza się do naruszenia wyżej wspomnianych przepisów prawa, czyli wykonywania czynności zawodowych niezgodnie z prawem. Nakaz wykonywania czynności zawodowych przez radcę prawnego zgodnie z prawem przewiduje zarówno aktualnie obowiązujący art. 6 KERP, jak i poprzednio obowiązujący (do 30 czerwca 2015 r.) art. 6 ust.1 KERP. Nie sposób zatem ocenić czy doszło do naruszenia przez Obwinioną w/w przepisów KERP bez analizy stanu „prawa”. To z kolei determinuje konieczność porównania stanu prawnego obowiązującego w chwili popełnienia inkryminowanych czynów i w czasie orzekania. Zmiana stanu prawnego między czasem popełnienia czynu a czasem orzekania (pamiętając o odesłaniu w URP do odpowiedniego stosowania przepisów m.in. Rozdziału I KK) skutkuje koniecznością rozważenia czy w niniejszej sprawie mamy do czynienia z sytuacja określoną w art. 4 § 1 KK.
 
Art. 4 § 1 KK zawiera normę intertemporalną, nakazującą stosowanie przepisów obowiązujących w czasie orzekania (nowych) w sytuacji jeśli między popełnieniem czynu a czasem orzekania nastąpiła zmiana stanu prawnego (co miało miejsce w niniejszej sprawie), chyba że obowiązujące poprzednio przepisy były względniejsze dla sprawcy. A zatem, logiczny wniosek płynący z art. 4 § 1 KK nakazuje co do zasady zawsze stosowanie przepisów ustawy względniejszej dla sprawcy - albo nowej albo poprzednio obowiązującej jeśli to ona jest względniejsza. Przepis względniejszy to przepis, najogólniej rzecz ujmując, korzystniejszy dla sprawcy, stwarzający dla sprawcy w konkretnej sytuacji możliwość korzystniejszej oceny czynu i sankcji. W okolicznościach przedmiotowej sprawy, oceniając możliwość zastosowania art. 4 § 1 KK należy w ocenie OSD, udzielić odpowiedzi  na jedno zasadnicze pytanie – czy w sytuacji gdyby zarzucony Obwinionej czyn został popełniony przez nią po 1 lipca 2015 r. można by jej postawić zarzut dyscyplinarny? Odpowiedź na to pytanie jest oczywista – nie, albowiem od 1 lipca 2015 r. radca prawny, co do zasady (z wyj. określonym w art. 8 ust. 6 URP), jest uprawniony do występowania w charakterze obrońcy w postępowaniach karnych i karno-skarbowych. Tym samym, od dnia 1 lipca 2015 r. zakaz pełnienia przez radcę prawnego funkcji obrońcy w postępowaniu karnym został z zniesiony, a do oceny zachowania Obwinionej należy zastosować przepisy obowiązujące po 1 lipca 2015 r. albowiem są one „względniejsze” dla niej.
 
Na marginesie należy wskazać, że organ prowadzący postępowanie przygotowawcze dopuścił Obwinioną do udziału w czynnościach procesowych przesłuchania G.(1) oraz dwóch świadków. Okoliczność ta mogła by mieć w ocenie OSD znaczenie (w przypadku braku odesłania do odpowiedniego zastosowania przepisu art. 4 § 1 KK), w kontekście wymiaru ewentualnej kary za przewinienie dyscyplinarne. Jednakże, w związku z realizacją hipotezy normy z art. 4 § 1 KK, kwestia ta jest indyferentna i nie wymaga dalszych rozważań.
 
Mając na uwadze powyższe OSD postanowił umorzyć postępowanie w sprawie wobec zniesienia z dniem 1 lipca 2015 r. zakazu występowania radcy prawnego w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym.

(WK)