opublikowano: 2014-09-09 przez: Mika Ewelina

Zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1349 z późn. zm., dalej: rozporządzenie), zasądzając opłatę za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Podstawę zasądzenia powyższej opłaty w sprawach z zakresu prawa pracy stanowią stawki minimalne określone w § 6, 11 i 12 rozporządzenia. W sprawach, w których strona korzysta z pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, opłaty za czynności radców prawnych sąd podwyższa o stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku od towarów i usług, obowiązującą w dniu orzekania o tych opłatach.

Podstawowe zasady stosowane przez sąd przy ustalaniu wysokości opłat

Zgodnie z § 3 rozporządzenia w umowie przy ustalaniu opłaty bierze się pod uwagę rodzaj i stopień zawiłości sprawy oraz wymagany nakład pracy radcy prawnego. W przypadkach szczególnie uzasadnionych, gdy przemawia za tym sytuacja materialna lub rodzinna klienta albo rodzaj sprawy, radca prawny może ustalić stawkę opłaty niższą niż stawka minimalna albo zrezygnować z opłaty w całości i wówczas sąd może, odpowiednio, zasądzić koszty zastępstwa w wysokości ustalonej przez radcę prawnego. W ramach jednak tej regulacji warto odnotować postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 14 lipca 2011 r., wydane w sprawie o sygn. akt I GZ 127/11, bowiem sąd stwierdził w nim, że: umowa zawarta między stronami dotycząca wynagrodzenia pełnomocnika za wykonywanie czynności procesowych nie wiąże sądu w dokonaniu „wyceny” pracy pełnomocnika (LEX nr 1082516). Co prawda orzeczenie to zapadło w postępowaniu administracyjnym i nie w sprawie z zakresu prawa pracy, ale z uwagi na analogiczny zakres stosowania przepisów ww. rozporządzenia stanowisko Sądu Administracyjnego ma charakter uniwersalny.
Naczelny Sąd Administracyjny zauważył zaś, że stosownie do § 2 ust. 1 i ust. 2 rozporządzenia sąd, zasądzając opłatę za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa procesowego, bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład jego pracy w przyczynienie się do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia sprawy, przy czym podstawą zasądzenia owej opłaty stanowią stawki minimalne określone w stosownych przepisach. Ta opłata nie może być wyższa niż sześciokrotność stawki minimalnej ani przekraczać wartości przedmiotu sprawy. Ustawodawca, określając wysokość stawek minimalnych za poszczególne czynności lub za udział w poszczególnych postępowaniach, dokonał precyzyjnego rozważenia i uwzględnienia wszelkich okoliczności charakterystycznych dla danego typu spraw. Tym samym w przyjętych stawkach minimalnych została oddana swoista wycena koniecznego nakładu pracy po stronie pełnomocnika, związana ze specyfiką określonego rodzaju postępowania. Jednocześnie ustawodawca pozostawił możliwość uwzględnienia przez sąd orzekający pewnych nadzwyczajnych, szczególnych okoliczności, które, pojawiając się w danej sprawie, zwiększają diametralnie nakład pracy niezbędnej do prawidłowej realizacji obowiązków profesjonalnego pełnomocnika procesowego. Nie ma więc przesłanek do zasądzenia wynagrodzenia wyższego od stawek minimalnych w sprawie, w której nie wystąpiły żadne ekstraordynaryjne okoliczności, a skala aktywności pełnomocnika pozostała na poziomie przeciętnym (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 30 września 2009 r., sygn. akt II AKz 643/09, LEX nr 553823, opubl. Prokuratura i Prawo 2010/11/41).
Jak wskazał Sąd Administracyjny, oceniając niezbędny nakład pracy pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia, należy mieć na uwadze takie obiektywne okoliczności jak to, czy postępowanie zostało przed sądem pierwszej instancji umorzone, czy nie została wyznaczona rozprawa, czy też rozprawa była wyznaczona, a pełnomocnik był zobowiązany przygotować się do niej i stawić się na nią w sądzie oraz czy były podejmowane inne rozstrzygnięcia w sprawie, które rodziłyby konieczność aktywności ze strony pełnomocnika. W rozpoznawanej sprawie pełnomocnik, mimo prawidłowego zawiadomienia, nie ustosunkował się do zebranego w sprawie materiału dowodowego, po czym dopiero na etapie postępowania sądowoadministracyjnego wniósł o przeprowadzenie dowodu z dokumentu. W tym zakresie należy uznać, że pełnomocnik skarżącego, reprezentując mocodawcę w spornym postępowaniu, również biorąc udział w rozprawie, nie przekroczył swoim działaniem granicy starannego wykonywania powierzonych mu obowiązków. Za niezasadne uznał Sąd Administracyjny powoływanie się przez pełnomocnika skarżącego na trwającą przez cztery lata i skutkującą pozytywnymi dla strony rozstrzygnięciami pracę na rzecz skarżącego, a także na łączącą strony umowę. Sporne koszty postępowania nie obejmują bowiem pracy za wskazany okres.
W uzupełnieniu powyższego stanowiska Sądu Administracyjnego warto przytoczyć tezę z uchwały Sądu Najwyższego z 24 lipca 2009 r., w której podkreślono, że SN wyraził takie stanowisko: wynikający z § 2 ust. 1 rozporządzenia z 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu zakres władzy sądu do zasądzenia opłaty za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego stosownie do rozważenia niezbędnego nakładu pracy pełnomocnika, a także charakteru sprawy i wkładu pełnomocnika w przyczynieniu się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia – nie obejmuje możliwości niezastosowania przepisów określających stawki minimalne (IPZP 3/09, OSNP 2010/7–8/83, Biul.SN 2009/7/18, LEX nr 551062). Jak wskazał Sąd Najwyższy, w każdym bowiem przypadku – co wynika z § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. – podstawę zasądzenia opłaty, o której mowa w ust. 1, stanowią stawki minimalne określone w rozdziałach 3–4. Opłata ta nie może być wyższa niż sześciokrotna stawka minimalna ani przekraczać wartości przedmiotu sprawy. Tylko zatem na podstawie określonych w rozporządzeniu stawek minimalnych sąd może zasądzać opłaty za czynności radcy prawnego, korzystając przy tym z kompetencji, o której mowa w zacytowanym wyżej przepisie.
W sprawach z zakresu prawa pracy ustawodawca ustalił:

• stałe stawki minimalne w wysokości 60 zł za czynności radców prawnych podejmowane w sprawach o nawiązanie umowy o pracę, uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do pracy lub ustalenie sposobu ustania stosunku pracy (§ 11 ust. 1 pkt 1) oraz o inne roszczenia niemajątkowe (§ 11 ust. 1 pkt 3);

• stałe stawki minimalne w wysokości 120 zł za czynności w sprawach o ustalenie wypadku przy pracy, jeżeli żądanie nie jest połączone z dochodzeniem odszkodowania lub renty;

• stawki w wysokości 50% stawki obliczonej w zależności od wartości przedmiotu sporu według zasad określonych w § 6 (tj. do 500 zł – 60 zł; powyżej 500 zł do 1500 zł –180 zł; powyżej 1500 zł do 5000 zł – 600 zł; powyżej 5000 zł do 10 000 zł – 1200 zł; powyżej 10 000 zł do 50 000 zł – 2400 zł; powyżej 50 000 zł do 200 000 zł – 3600 zł; powyżej 200 000 zł – 7200 zł) za czynności w sprawach o świadczenie odszkodowawcze należne z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;

• stawki w wysokości 75% stawki obliczonej w zależności od wartości przedmiotu sporu według zasad określonych w § 6 (jw.) za czynności w sprawach o wynagrodzenie za pracę lub odszkodowanie inne niż odszkodowanie dochodzone z tytułu wypadku przy pracy.

Zakres przedmiotowy postępowań przed sądami pracy

Zważywszy jednak na definicję spraw z zakresu prawa pracy sformułowaną przez ustawodawcę w art. 476 § 1 k.p.c., wyznaczającą szeroko zakres przedmiotowy postępowań przed sądami pracy, wyliczenie spraw w § 11 rozporządzenia za podejmowanie czynności, w których uregulowano ww. stawki opłat nie jest wyczerpujące. W art. 476 § 1 k.p.c. ustawodawca do spraw z zakresu prawa pracy zaliczył bowiem sprawy o roszczenia ze stosunku pracy lub z nim związane; o ustalenie istnienia stosunku pracy, jeżeli łączący strony stosunek prawny, wbrew zawartej między nimi umowie, ma cechy stosunku pracy; o roszczenia z innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się przepisy prawa pracy oraz o odszkodowania dochodzone od zakładu pracy na podstawie przepisów o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Brak wyraźnego dostosowania zasad ustalania opłat za czynności radców prawnych w sprawach wymienionych enumeratywnie w § 11 rozporządzenia do szerokiego zakresu spraw zaliczanych do tych z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 k.p.c. spowodował rozbieżne orzecznictwo sądów powszechnych w stosowaniu zasad wynikających z § 11 ust. 1 pkt 1 i 2 rozporządzenia do ustalania wysokości opłat za czynności radców prawnych podejmowane w sprawach w tym przepisie wprost niewymienionych, a w szczególności w sprawach należących do najczęściej występujących, tj. sprawach o odszkodowanie za niezgodne z prawem wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy o pracę.
Na kanwie jednej z tego typu spraw Sąd Najwyższy 9 czerwca 2010 r. wydał postanowienie, w którym stwierdził, że: Stawka minimalna opłat za czynności adwokata lub radcy prawnego powinna być taka sama zarówno w sprawie o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne (o przywrócenie do pracy), jak i w sprawie o odszkodowanie z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę albo z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia. W każdej z tych spraw rodzaj i stopień zawiłości sprawy oraz wymagany i niezbędny nakład pracy pełnomocnika jest taki sam, niezależnie od wybranego przez pracownika lub uwzględnionego przez sąd pracy z urzędu alternatywnego roszczenia (IIPZ 20/10, LEX nr 621336). Sąd Najwyższy zauważył bowiem, że roszczenie o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne (a po rozwiązaniu umowy o pracę – o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach, art. 45 § 1 k.p.) lub o przywrócenie do pracy w razie rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 56 § 1 k.p.) oraz roszczenie o odszkodowanie (art. 45 § 1 k.p. i art. 56 § 1 k.p.) są nie tylko alternatywne, lecz także ekwiwalentne. Roszczenie o odszkodowanie jest substytutem roszczenia o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy. W taki sposób traktuje je prawo materialne (Kodeks pracy), pozwalając nie tylko pracownikowi na dokonanie swobodnego wyboru między nimi, lecz także sądowi na orzeczenie o żądaniu ekwiwalentnym w stosunku do wybranego przez pracownika nawet wbrew jego woli i zgłoszonemu oraz popieranemu przez niego roszczeniu (art. 45 § 2 k.p. i art. 56 § 2 k.p. oraz art. 264 § 1 i 2 k.p.).
Podobnie traktuje te roszczenia prawo procesowe (art. 477¹ k.p.c.). Przy rozpoznawaniu i rozstrzyganiu sprawy o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne (o przywrócenie do pracy) lub o odszkodowanie podstawy prawne roszczeń są takie same (zastosowanie znajdują te same przepisy Kodeksu pracy), przesłanki materialnoprawne są identyczne (rozwiązanie umowy o pracę jest niezgodne z prawem lub nieuzasadnione), ustalenia wymagają te same okoliczności faktyczne, a wysokość odszkodowania (odpowiednio zryczałtowana – art. 47¹ k.p. i art. 58 k.p.) nie jest istotą takiego procesu i na ogół nie jest przedmiotem sporu. Również formuła odwołania od wypowiedzenia (art. 44 k.p. i art. 264 § 1 k.p.) sprawia, że odwołanie dotyczy w takim samym stopniu uznania wypowiedzenia za bezskuteczne, jak i odszkodowania. Jest to zatem ten sam rodzaj sprawy, sprowadzający się w istocie do tego samego, niezależnie od zgłoszonego przez pracownika żądania. Z tej przyczyny wynagrodzenie pełnomocnika powinno być ustalane według tych samych zasad (na tej samej podstawie) – albo w obu przypadkach jako pochodna stawki minimalnej odniesionej do wartości przedmiotu sprawy, albo w obu przypadkach jako pochodna zryczałtowanej stałej kwoty stawki minimalnej. Jeżeli pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a roszczenie to okaże się nieuzasadnione, sąd pracy może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne. Ta możliwość działania przez sąd pracy z urzędu, wbrew woli pracownika, jest podstawowym argumentem przemawiającym za tym, aby przy zasądzaniu zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w sprawie toczącej się na skutek odwołania pracownika od wypowiedzenia umowy o pracę wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika było określane według tych samych zasad (na tej samej podstawie) niezależnie od wyboru żądania przysługującego pracownikowi i niezależnie od tego, które z przysługujących alternatywnie roszczeń uwzględni sąd pracy.
Inaczej mówiąc, stawka minimalna opłat za czynności adwokata lub radcy prawnego powinna być taka sama zarówno w sprawie o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne (o przywrócenie do pracy), jak i w sprawie o odszkodowanie z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę albo z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia. W każdej z tych spraw rodzaj i stopień zawiłości sprawy oraz wymagany i niezbędny nakład pracy pełnomocnika jest taki sam, niezależnie od wybranego przez pracownika lub uwzględnionego przez sąd pracy z urzędu alternatywnego roszczenia. Mimo że z brzmienia interpretowanych przepisów (§ 11 ust. 1 pkt 1 i § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia) wynika rozdzielność i zakres przedmiotowej regulacji, w § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia zostały określone stawki minimalne opłaty za prowadzenie spraw o „nawiązanie umowy o pracę, uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do pracy lub ustalenie sposobu ustania stosunku pracy”. Od kategorii spraw z zakresu prawa pracy określonych w § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 28 września 2002 r. w odrębnych uregulowaniach zostały wyłączone sprawy o wynagrodzenie za pracę i sprawy o odszkodowanie. Sprawa taka jak ta nie może zostać zaliczona do kategorii spraw z § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia o wynagrodzenie za pracę lub odszkodowanie inne niż wymienione w pkt 4. Zdaniem Sądu Najwyższego przyjęte w rozporządzeniu rozwiązanie, polegające na przyznaniu stawek minimalnych za prowadzenie spraw, w których pracownik dochodzi uznania wypowiedzenia za bezskuteczne czy przywrócenia do pracy (§ 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia) i zarazem potraktowanie takiego samego rodzaju spraw odmiennie, ze względu na możliwość zasądzenia alternatywnego roszczenia w postaci odszkodowania (§ 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia), a co za tym idzie – innego sposobu ustalania wysokości opłaty za czynności radców prawnych – jest wadliwe. W sprawie toczącej się na skutek odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony należy zatem przy zasądzaniu kosztów zastępstwa prawnego przyjmować podstawę prawną z § 11 ust. 1 pkt 1 niezależnie od wyboru żądania (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 7 sierpnia 2002 r., III PZP 15/02, OSNP 2003, nr 12, poz. 285).
W podobnym kierunku wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z 18 października 2011 r., przyjmując, że: W zakresie dotyczącym odszkodowania, o którym mowa w art. 56 § 1 w związku z art. 58 k.p. – stawkę minimalną wynagrodzenia adwokata w takiej sprawie należy ustalić według wskazań § 5 rozporządzenia z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.), czyli według stawki w sprawie o najbardziej zbliżonym rodzaju, a taką sprawą niewątpliwie jest sprawa o przywrócenie do pracy, w której stawka minimalna wynagrodzenia adwokata jest wyznaczona przez § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia. Regułę tę – z uwagi na analogiczne uregulowanie zawarte w przepisach rozporządzenia z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) – należy również odnieść do kosztów pomocy prawnej świadczonej przez radców prawnych (IIIPZ 8/11, LEX nr 1124098). Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tego postanowienia powołał się na uchwalę składu siedmiu sędziów z 24 lutego 2011 r. (I PZP 6/10, Biul. SN 2011, nr 2, poz. 18) i fakt, że nadano jej moc zasady prawnej.
Warto jednak odnotować, że uchwała z 24 lutego 2011 r. zapadła w składzie siedmiu sędziów, ale trzech z nich zgłosiło w niej zdanie odrębne. W jego uzasadnieniu zwrócono zaś uwagę na to, że stanowisko wyrażone w uchwale nie znajduje uzasadnienia w żadnym z rodzajów wykładni prawnej ani literalnej, ani historycznej, ani funkcjonalnej. Zaprezentowany w uchwale Sądu Najwyższego pogląd doprowadził do sytuacji – w drodze nadinterpretacji prawa – w której z wyjątku została stworzona ogólna reguła. Podkreślono w szczególności, że beneficjentem uchwały jest w efekcie pracownik przegrywający spór, czyli ten, którego stanowisko prezentowane w procesie było błędne, co jest sprzeczne z aksjologią przepisów o opłatach, zgodnie z którą chroniony jest zawsze wygrywający spór. Sędziowie podkreślili, że po wejściu w życie Kodeksu pracy i mimo wyraźnego określenia w art. 45 § 1 oraz art. 56 § 1, a także art. 56 § 2 w związku z art. 67 tego aktu roszczeń – w powołanych rozporządzeniach ministra sprawiedliwości stawkę minimalną opłat za czynności adwokackie i radcowskie w stałej wysokości połączono tylko z roszczeniem o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne i przywrócenie do pracy.
Jednocześnie w zamieszczonych we wspomnianych rozporządzeniach katalogach spraw z zakresu prawa pracy uprawniających do stałej stawki opłat za czynności profesjonalnych pełnomocników konsekwentnie pomijano i pomija się sprawy o odszkodowanie (chociaż przepisy Kodeksu pracy wymieniają to roszczenie wśród roszczeń z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy) i rezygnuje się z użycia jednego szerszego określenia „sprawy o roszczenia z tytułu ustania stosunku pracy”. Cytowane przepisy rozporządzeń łączą natomiast w jednej grupie roszczenia o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę i o przywrócenie do pracy oraz ustalenie sposobu ustania stosunku pracy z żądaniem nawiązania stosunku pracy. Wszystkie te sprawy są sprawami majątkowymi, lecz – w przeciwieństwie do odszkodowania – niepieniężnymi, a ich wspólnym mianownikiem jest to, że dotyczą istnienia, bytu stosunku pracy, podczas gdy roszczenie o odszkodowanie jest zamiennikiem roszczeń skierowanych na zapobieżenie rozwiązaniu stosunku pracy (żądanie uznania wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne) lub restytucję już zakończonego stosunku (żądanie przywrócenia do pracy).
Wspomniane roszczenia łączy to, że u ich źródła leży bezprawność czynności pracodawcy związanych nie tylko z rozwiązaniem, lecz szerzej – z ustaniem stosunków pracy, zarówno stosunku umownego (nieuzasadnione lub niezgodne z prawem wypowiedzenie umowy o pracę; niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia; naruszenie przepisów o wygaśnięciu umowy o pracę), jak i stosunków pozaumownych (uregulowany w Kodeksie pracy stosunek pracy z powołania czy unormowane w pragmatykach służbowych stosunki pracy z mianowania), jak również z nieuzasadnionym lub niezgodnym z prawem przekształceniem treści tychże stosunków (wypowiedzenie warunków pracy i płacy). Owa bezprawność czynności pracodawcy polega zatem na jej niezgodności z przepisami prawa albo na jej bezzasadności lub sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Jednakże mimo tego, że jest ona wspólną przesłanką rozstrzygnięcia o wymienionych roszczeniach, przedmiotem rozpoznania i orzeczenia sądowego nie jest ustalenie bezzasadności lub niezgodności z przepisami prawa oświadczenia woli pracodawcy, lecz konkretne roszczenie wywodzone z tego tytułu, które zostało nazwane i opisane przepisami Kodeksu pracy.
I tak roszczenie o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne zmierza do zapobieżenia wystąpieniu konsekwencji dokonanego przez pracodawcę wypowiedzenia umowy o pracę, a orzeczenie sądowe uwzględniające tego rodzaju żądanie pozwu ma konstytutywny charakter, gdyż uchyla skutki wadliwego oświadczenia woli.
Z kolei roszczenie o przywrócenie do pracy ma na celu reaktywowanie między stronami stosunku pracy o treści istniejącej przed rozwiązaniem poprzedniego. Podstawową konsekwencją wyroku uwzględniającego powództwo jest zatem ukształtowanie nowego stosunku pracy na uprzednich warunkach, a dopiero w wyniku tego następuje skutek w zakresie obowiązku dopuszczenia pracownika do pracy i zapłaty wynagrodzenia za czas pozostawania bez zatrudnienia, co z kolei zależy od zgłoszenia przez pracownika w odpowiednim czasie gotowości podjęcia pracy. Tak też jest ono traktowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w uchwale składu siedmiu sędziów z 28 maja 1976 r., V PZP 12/75 (OSNC 1976 nr 9, poz. 187), wyraził pogląd, że orzeczenie o przywróceniu do pracy na poprzednich warunkach ma pod rządami Kodeksu pracy charakter mieszany, konstytutywno-deklaratoryjny. Wyraża się on w tym, że orzeczenie to doprowadza do powstania stosunku pracy, jaki istniał przed zakwestionowanym rozwiązaniem umowy o pracę; deklaratywny zaś, bo zobowiązuje zakład pracy do zatrudnienia pracownika. Za przyjęciem tezy, że stosunek pracy zostaje reaktywowany z mocy prawomocnego orzeczenia przywracającego pracownika do pracy przemawia art. 45 k.p., z którego wynika, że przywrócenie do pracy jest równoznaczne z restytucją rozwiązanego stosunku pracy. Stosunek pracy zostaje reaktywowany z mocy orzeczenia o przywróceniu do pracy, którego materialna skuteczność w świetle art. 48 § 1 k.p. powstaje jednak dopiero od daty zgłoszenia przez pracownika gotowości niezwłocznego podjęcia pracy, przy czym początek siedmiodniowego terminu dla zgłoszenia gotowości do pracy liczy się od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o przywróceniu pracownika do pracy. Jeżeli pracownik nie spełnia tego wymagania, to orzeczenie o przywróceniu do pracy nie wywiera skutków materialnoprawnych w zakresie reaktywowania stosunku pracy.
Oba zatem roszczenia (o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne i o przywrócenie do pracy) są skierowane bądź na zachowanie bytu i dotychczasowego kształtu łączącego strony stosunku pracy, bądź na ukształtowanie go ponownie na poprzednich warunkach. Kształtujący charakter jest więc jedyną (w razie uwzględnienia powództwa o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę) lub podstawową (w przypadku orzeczenia o przywróceniu do pracy) cechą wyroku sądowego wydanego w tego rodzaju sprawach. Elementy zasądzenia świadczenia w postaci wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy mają w tych orzeczeniach znaczenie wtórne. Mimo to oba roszczenia są roszczeniami majątkowymi.

Charakter roszczenia o odszkodowanie

Roszczenie o odszkodowanie to jedyne wśród roszczeń z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z przepisami rozwiązania bądź wygaśnięcia stosunku pracy, które ma majątkowy i zarazem pieniężny charakter, a które nie jest skierowane na zachowanie lub odtworzenie stosunku pracy na poprzednich warunkach, lecz przysługuje w zamian za skuteczną (choć wadliwą) modyfikację treści tegoż stosunku (przy wypowiedzeniu zmieniającym) lub jego rozwiązanie. Wbrew nazwie nie jest ono odszkodowaniem sensu stricto, skoro jego zasądzenie nie jest zależne od rzeczywistego powstania szkody po stronie pracownika. Wobec ustawowo limitowanej wysokości świadczenia nie stanowi ono również pełnego naprawienia szkody wyrządzonej oświadczeniem woli pracodawcy.
O ile można zgodzić się z wyrażonym w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z 7 sierpnia 2002 r., III PZP 15/02 (OSNP 2003 nr 12, poz. 285), poglądem, że roszczenie o odszkodowanie z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy jest substytutem, czyli zamiennikiem, surogatem, namiastką (por.: W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1983, s. 403) roszczeń o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne lub przywrócenie do pracy, o tyle trudno podzielić stanowisko, że roszczenia te są wobec siebie ekwiwalentne, tj. odpowiednie, równoważne (por.: W. Kopaliński, op. cit., s. 117). Dwa ostatnie z wymienionych roszczeń mają bowiem zupełnie inny wymiar majątkowy niż roszczenie o odszkodowanie. Uwzględnienie tych roszczeń implikuje wszak dalsze trwanie lub odtworzenie stosunku pracy, który jest stosunkiem prawnym wzajemnie zobowiązującym, ciągłym i odpłatnym, dostarczającym pracownikowi w regularnych odstępach czasu środków utrzymania w postaci wynagrodzenia za pracę. Tę specyfikę omawianych roszczeń uwzględnił ustawodawca, określając w art. 23¹ k.p.c. (dodanym ustawą z 24 maja 2000 r. o zmianie ustaw – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji; Dz.U. Nr 48, poz. 554) wartość przedmiotu sporu w sprawach o roszczenia pracowników dotyczące nawiązania, istnienia lub rozwiązania stosunku pracy w sposób zbliżony do przyjętego w art. 22 k.p.c. w odniesieniu do roszczeń powtarzających się, a zatem w przypadku umów na czas określony – jako sumę wynagrodzenia za pracę za okres sporny, nie więcej niż za rok, a przy umowach na czas nieokreślony – za okres jednego roku. Wymiar majątkowy orzeczenia uwzględniającego tego rodzaju żądanie pozwu sprowadza się do odzyskania przez pracownika stałego źródła dochodów, którego ekwiwalentem nie jest jednorazowe, ograniczone kwotowo odszkodowanie.
Podsumowując powyższe rozważania, należy stwierdzić, że mimo akcentowanego przez zwykły skład Sądu Najwyższego faktu tej samej podstawy faktycznej i prawnej roszczeń z tytułu nieuzasadnionego lub niezgodnego z przepisami rozwiązania (a nawet szerzej – ustania) stosunku pracy, każde z nich ma w świetle przepisów prawa materialnego samodzielny i odrębny byt, odmienny charakter i różny wymiar majątkowy. W sytuacji gdy w § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia, określając rodzaj spraw, w których przysługuje stała stawka minimalna opłat za czynności adwokackie, nie posłużono się ogólnym pojęciem „sprawy o roszczenia z tytułu rozwiązania stosunku pracy”, lecz wymieniono – obok spraw o nawiązanie i ustalenie sposobu ustania stosunku pracy – jedynie sprawy o dwa z trzech skatalogowanych w przepisach art. 45 § 1 i art. 56 § 1 k.p. roszczeń z tego tytułu, zaś sprawy o odszkodowanie generalnie są objęte hipotezą normy pkt 2 powołanego przepisu, językowa wykładnia komentowanego unormowania prowadzi do jednoznacznego wniosku, że sprawy o odszkodowanie z tytułu rozwiązania stosunku pracy mieszczą się w pojęciu „sprawy o odszkodowanie inne niż wymienione w pkt 4”, o których stanowi § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia, i nie są tożsame ze sprawami o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy.
W uzasadnieniu zdania odrębnego zwrócono też uwagę na znaczenie czasu i nakładu pracy pełnomocnika w wyjaśnienie i rozstrzygnięcie sporu o roszczenia pracownika z tytułu rozwiązania stosunku pracy dla ustalania należnego adwokatowi lub radcy prawnemu wynagrodzenia. W uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 29 sierpnia 2006 r. (OTK–A 2006, nr 8, poz. 94), analizując problematykę wysokości stawek minimalnych opłat za czynności radców prawnych wymienionych w § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia sprawach z zakresu prawa pracy (czyli sprawach o nawiązanie stosunku pracy, uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do pracy oraz ustalenie sposobu ustania stosunku pracy) z punktu widzenia godziwości wynagrodzenia pełnomocnika, Trybunał Konstytucyjny – podzielając poglądy prezentowane we wcześniejszych swoich orzeczeniach – stwierdził, że przepisy konstytucyjne, a w szczególności art. 65 i art. 2 w części odwołującej się do zasad sprawiedliwości społecznej, dają pełną podstawę do uznania zasady sprawiedliwego (godziwego) wynagradzania za świadczoną pracę jako założenia o randze konstytucyjnej.
Sprawiedliwe i godziwe wynagrodzenie nie jest jednak wyznaczone tylko przez wartość pracy, o której decydują prawa rynku. Już sam art. 65 ust. 4 konstytucji zaprzecza takiemu wnioskowi. Niezależnie bowiem od wartości rynkowej praca ma być wynagradzana godziwie w takim rozumieniu, że wystarcza na zaspokojenie pewnych uzasadnionych potrzeb życiowych jednostki (minimalnego standardu godnego życia). W sytuacji gdy tak jak w przypadku wysokości wynagrodzeń konstytucja nie wyznacza jednoznacznych kryteriów oceny, poprzestając na ogólnych zasadach i klauzulach generalnych, regulacja prawna i wybór sposobu realizacji określonych założeń konstytucyjnych należy w pierwszej kolejności do ustawodawcy.
Odnośnie do spornych stawek minimalnych wynagrodzenia radcy prawnego Trybunał Konstytucyjny zauważył, że prawodawca nie ma oczywiście pełnej swobody w ustalaniu ich wysokości. Należy dążyć do tego, aby pozostawały one w rozsądnej proporcji do rodzaju spraw, ale nie wyklucza to wskazania i innych kryteriów w upoważnieniu do wydania rozporządzenia, którymi powinien kierować się minister sprawiedliwości. Uzasadnione wydaje się też pozostawienie sądom pewnej swobody oceny w zakresie ustalania kosztów, gdyż bez względu na rodzaj spraw wkład pracy pełnomocnika, ze względu na przebieg postępowania, może być różny.
Podkreślono, że wykonując ustawowe zobowiązanie, minister sprawiedliwości w § 4 ust. 1 rozporządzenia uzależnił wysokość stawek minimalnych od wartości przedmiotu sprawy lub jej rodzaju. Kiedy zatem zastanawiamy się nad rodzajem spraw, z którymi w § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia powiązano stałą stawkę minimalną opłat za czynności adwokackie, mając na uwadze interes stron obciążanych przez te opłaty, wówczas przyjęte przez ministra sprawiedliwości rozwiązanie przestaje wydawać się paradoksalne. W przeciwieństwie do odszkodowania roszczenia wymienione w tym przepisie dotyczą bowiem kwestii fundamentalnej z punktu widzenia prawa pracy, tj. bytu stosunku pracy (jego nawiązania, ustalenia istnienia, uchylenia skutku rozwiązującego oświadczenia woli pracodawcy oraz reaktywowania już rozwiązanego stosunku).
Wbrew sugestiom zwykłego składu Sądu Najwyższego wybór roszczenia przez pracownika zwolnionego z pracy nie jest na ogół przypadkowy. Pracownik sam ocenia, czy ma interes w zachowaniu bytu lub odtworzeniu stosunku pracy, czy też poprzestaje na dochodzeniu świadczenia pieniężnego. Również zmiana powództwa w toku procesu jest wynikiem nowych okoliczności, które nakazują powodowi inaczej niż do tej pory spojrzeć na ów interes prawny. We wszystkich dotychczasowych rozporządzeniach ministra sprawiedliwości regulujących problematykę opłat za czynności adwokatów i radców prawnych w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości i wiążących stałą wysokość stawek minimalnych z tą kategorią spraw chodziło o umożliwienie pracownikom korzystania z fachowej pomocy prawnej w dochodzeniu tychże – nie tylko subiektywnie, lecz także obiektywnie (biorąc pod uwagę ich rangę w świetle przepisów prawie pracy) – elementarnych roszczeń. Uzależnienie wysokości stawki od wartości przedmiotu sporu czyniłoby zaś dostęp strony powodowej do obsługi prawnej w tych sprawach – wobec unormowania art. 23¹ k.p.c. – bardzo kosztownym, a nade wszystko zwiększałoby finansowe skutki przegrania sporu, przez które należy rozumieć konieczność zwrotu kosztów zastępstwa procesowego strony przeciwnej. Jednocześnie ustalenie minimalnej stawki opłat za czynności adwokackie w stałej wysokości, zamiast w wysokości proporcjonalnej do wartości przedmiotu sprawy, jest wyjątkiem od reguły i nie powinno być interpretowane rozszerzająco oraz przenoszone na kategorie spraw niewymienionych w przepisie § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia.
Sędziowie zgłaszający zdanie odrębne przychylili się do poglądu wyrażonego w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z 24 lipca 2009 r., I PZP 3/09 oraz postanowieniu z 8 października 2010 r., II PZ 27/10, że językowa wykładnia przepisów § 12 ust. 1 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu prowadzi do stwierdzenia rozdzielności przedmiotowej regulacji w odniesieniu do roszczeń z tytułu rozwiązania stosunku pracy wymienionych w punkcie 1 przepisu i roszczeń o odszkodowanie, o których mowa w punkcie 2. W § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia zostały określone minimalne stawki opłat za prowadzenie spraw o „nawiązanie umowy o pracę, uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do pracy lub ustalenie sposobu ustania stosunku pracy”, z której to kategorii sporów wyłączono do odrębnej regulacji zawartej w punkcie 2 sprawy o wynagrodzenie za pracę i sprawy o odszkodowanie, w tym o odszkodowanie za nieuzasadnione lub niezgodne z przepisami rozwiązanie stosunku pracy.
Rezultaty wykładni gramatycznej korespondują z przedstawioną wyżej wykładnią systemową zarówno z punktu widzenia prawa materialnego, normującego poszczególne roszczenia przysługujące pracownikowi zwolnionemu z pracy, jak i prawa procesowego, odmiennie traktującego w wielu aspektach spory o odszkodowanie oraz spory na tle innych roszczeń z tytułu rozwiązania stosunku zatrudnienia. Wobec pomyślnego zakończenia wykładni językowej i systemowej komentowanych przepisów nie ma potrzeby przełamywania ich rezultatów wykładnią funkcjonalną z uwagi na sugerowaną niezgodność wyników tychże wykładni z podstawowymi wartościami, które przypisuje się racjonalnemu prawodawcy, wyrażonymi w normie hierarchicznie wyższej od interpretowanej. Jak bowiem wskazano w uzasadnieniu powołanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 29 sierpnia 2006 r., SK 23/05, przy ocenie zgodności regulacji prawnych dotyczących opłat za czynności adwokatów i radców przed organami wymiaru sprawiedliwości z przepisami konstytucyjnymi, a więc z normami hierarchicznie najwyższego rzędu, trzeba brać pod uwagę nie tylko interes profesjonalnych pełnomocników procesowych i ich prawo do godziwego wynagrodzenia, adekwatnego do nakładu pracy i czasu poświęconego dla wyjaśnienia sprawy, lecz także funkcję, jaką spełniają stawki minimalne opłat adwokackich i radcowskich w realizacji prawa obywateli do sądu. Wykładnia funkcjonalna dokonana z uwzględnieniem również interesu stron ponoszących koszty zastępstwa procesowego oraz interesu publicznego nie przełamuje rezultatów wykładni językowej, a wręcz je wspiera.
Przy ustalaniu wysokości stawek opłat za czynności radców prawnych podejmowane w sprawach o przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy na uwagę zasługuje również wyrok Sądu Najwyższego z 25 października 2007 r., bowiem w jego trzeciej tezie Sąd Najwyższy stwierdził, że: Wszystkie roszczenia wynikające z art. 45 k.p. związane z wypowiedzeniem umowy o pracę, a więc o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, a po jego upływie o przywrócenie do pracy łącznie z wynagrodzeniem za czas pozostawania bez pracy (art. 47 k.p.) albo o odszkodowanie obejmuje § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.). Wyboru roszczenia dokonuje pracownik i może je zmieniać w toku procesu, lecz wraz z taką zmianą nie ulega zmianie stawka kosztów zastępstwa prawnego (IIBP 11/07, LEX nr 852530).
Istota skargi w tej sprawie sprowadzała się m.in. do ustalenia stawki minimalnej kosztów zastępstwa prawnego pełnomocnika powódki radcy prawnej, określającej wysokość dopuszczalnego zwrotu tych kosztów od strony pozwanej. Skarżąca twierdziła, że takie koszty w sprawie o przywrócenie do pracy składają się z dwóch części: pierwszej – naliczanej od roszczenia o przywrócenie do pracy i drugiej – naliczanej od wysokości zasądzonego wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy. Ponadto przyjmowała, że o ile roszczenia z art. 45 k.p. są „alternatywne, a także ekwiwalentne”, o tyle roszczenie z art. 47 k.p. „jest roszczeniem samodzielnym, występującym obok roszczeń przewidzianych w art. 45 k.p.”
Takie zapatrywanie nie jest w ocenie Sądu Najwyższego uprawnione, gdyż roszczenia z art. 45 k.p. są alternatywne w ramach jednej sprawy. Jedna jest bowiem tylko sprawa o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy po upływie wypowiedzenia albo o odszkodowanie. W żadnej mierze roszczenie o wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy nie jest tu odrębnym roszczeniem, gdyż ściśle łączy się z roszczeniem o przywrócenie do pracy (art. 45 w związku z art. 47 k.p.). Orzekając o przywróceniu do pracy, sąd pracy obligatoryjnie orzeka również o wynagrodzeniu za czas pozostawania bez pracy. Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy jest elementem roszczenia o przywrócenie do pracy. Nie są to dwie różne sprawy.
Zgodnie z rozporządzeniem z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, stawki minimalne za prowadzenie spraw z zakresu prawa pracy wynoszą: o nawiązanie umowy o pracę, uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do pracy lub ustalenie sposobu ustania stosunku pracy – 60 zł (§ 11.1. pkt 1); o wynagrodzenie za pracę lub odszkodowanie inne niż wymienione w pkt 4 – 75% stawki obliczonej na podstawie § 6 od wartości wynagrodzenia lub odszkodowania będącego przedmiotem sprawy (§ 11.1. pkt 2). Wszystkie roszczenia wynikające z art. 45 k.p. związane z wypowiedzeniem umowy o pracy, a więc o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, a po jego upływie o przywrócenie do pracy łącznie z wynagrodzeniem za czas pozostawania bez pracy (art. 47 k.p.) albo o odszkodowanie, obejmuje pierwsza norma rozporządzenia o stawkach, czyli § 11.1. pkt 1. Wyboru roszczenia dokonuje pracownik i może je zmieniać w toku procesu, lecz wraz z taką zmianą nie ulega zmianie stawka kosztów zastępstwa prawnego. Inne roszczenie niż wybrane przez pracownika może też uwzględnić sąd pracy (art. 477¹ k.p.c.). Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy zasądzone w przypadku przywrócenia do pracy jest akcesoryjne (obligatoryjne) do orzeczenia o przywróceniu do pracy. Nie może być ujmowane odrębnie w zakresie przepisu o stawkach z § 11.1. pkt 2. Stawka ta dotyczy roszczeń o wynagrodzenie za pracę w istniejącym stosunku pracy, a nie wynagrodzeń za czas pozostawania bez pracy w związku z reaktywowaniem stosunku pracy. Taki sam wniosek wynika z uchwały Sąd Najwyższego z 7 sierpnia 2002 r. (III PZP 15/02, OSNP 2003/12/285), zgodnie z którą w sprawie toczącej się na skutek odwołania od wypowiedzenia umowy o pracę należy przyjmować jednakową podstawę do zasądzenia kosztów zastępstwa prawnego, niezależnie od wyboru żądania.
Na znaczącą różnicę w zasadach ustalania wysokości stawek opłat za czynności radców prawnych w sprawach o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę w zależności od charakteru rozwiązywanej umowy Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w uchwale z 24 lipca 2009 r. Wyraził w niej bowiem stanowisko, że: W sprawie o odszkodowanie w związku z wypowiedzeniem umowy o pracę zawartej na czas określony z naruszeniem przepisów o wypowiedzeniu takiej umowy opłatę za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego określa się z zastosowaniem § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.) – (IPZP 3/09, OSNP 2010/7-8/83, Biul.SN 2009/7/18).
Zdaniem Sądu Najwyższego, z brzmienia § 11 ust. 1 pkt 1 i pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, jasno wynika rozdzielność i zakres przedmiotowej regulacji. W § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia zostały określone stawki minimalne opłaty za prowadzenie spraw o „nawiązanie umowy o pracę, uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, przywrócenie do pracy lub ustalenie sposobu ustania stosunku pracy”. Z kategorii spraw z zakresu prawa pracy określonych w § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 28 września 2002 r., w odrębnych uregulowaniach, zostały wyłączone sprawy o wynagrodzenie za pracę i sprawy o odszkodowanie.
Sprawa o odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę zawartej na czas określony na pewno należy do kategorii spraw z § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia o „wynagrodzenie za pracę lub odszkodowanie inne niż wymienione w pkt 4”. W tej sprawie nie ma niczego, co stwarzałoby podstawę do zastosowania § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 28 września 2002 r. Dochodzone bowiem w sprawie roszczenie o odszkodowanie, zarówno w określeniu żądania, jak i jego podstawie, opiera się na art. 50 § 3 k.p., który dopuszcza wyłącznie dochodzenie odszkodowania. Nie występuje więc w tej sprawie ani w konstrukcji jej przedmiotu wynikającego z zakresu powództwa, ani w konstrukcji zakresu rozpoznania sprawy przez sąd pracy możliwość – tak jak to ma miejsce w razie przysługiwania pracownikowi oprócz odszkodowania także innego roszczenia (o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne i o przywrócenie do pracy – por. art. 477¹ k.p.c. oraz art. 45 § 1 i § 2 k.p. i art. 56 § 2 k.p.) – rozpoznania roszczenia alternatywnego. Wobec niezgłoszenia oraz nieprzysługiwania pracownikowi w rozpoznawanej sprawie alternatywnych roszczeń, o których mowa w powyższych przepisach oraz w § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia z 28 września 2002 r., nie występuje w tej sprawie, w najmniejszym nawet zakresie, odniesienie do tego uregulowania. Poddany wykładni przepis korzysta z domniemania zgodności z konstytucją i nie ma żadnych podstaw do tylko posiłkowego jego stosowania, zamiast stosowania jego treści normatywnej jasno językowo wyrażonej.
Wobec językowej jednoznaczności uregulowania odpada też potrzeba sięgnięcia do innych – poza językową – metod wykładni. Nie ma takiej potrzeby, gdyż wynik wykładni językowej nie pozostaje w sprzeczności z zasadami rozliczania kosztów procesu między stronami. Wobec przedmiotu sprawy ograniczonego do roszczenia o odszkodowanie wystarczy zauważyć, że nie tylko nie jest wyjątkowe, lecz raczej odpowiada zasadzie, że w sprawach o prawa majątkowe wysokość wynagrodzenia pełnomocnika jest określana w stosunku do wartości przedmiotu sprawy, a nie jest określana opłatą stałą.
Uniwersalny wymiar poglądu wyrażonego w przywołanym wyżej postanowieniu z 18 października 2011 r. Sądu Najwyższego, odnoszący się do ustalania stawek opłat za czynności radców prawnych w odniesieniu do stawki w sprawie o najbardziej zbliżonym rodzaju, zdaje się być utrwaloną linią orzeczniczą i wskazówką na przyszłość, bowiem, jak przyjął Sąd Najwyższy w postanowieniu z 13 stycznia 2010 r. (IIPZ 27/09, OSNP 2011/15–16/209), Sprawa o utworzenie zakładowego funduszu socjalnego i przekazanie środków pieniężnych na ten fundusz jest sprawą z zakresu prawa pracy o prawa majątkowe, dla której nie została określona stawka minimalna kosztów zastępstwa procesowego przysługujących radcy prawnemu za jej prowadzenie (§ 11 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.). Zasądzenie tych kosztów następuje według stawki minimalnej za prowadzenie sprawy majątkowej z zakresu prawa pracy o najbardziej zbliżonym rodzaju (§ 5 w związku z § 11 ust. 1 i § 12 ust. 4 pkt 1 tego rozporządzenia). Niewątpliwie bowiem sprawa o utworzenie i przekazanie środków pieniężnych na fundusz socjalny nie jest sprawą wprost wymienioną w omawianych regulacjach prawnych i nie daje się wprost zakwalifikować jako sprawa o wynagrodzenie czy odszkodowanie. Nie można więc wykluczyć również innych spraw z zakresu prawa pracy, których przedmiot nie byłby wprost objęty normą § 11 ww. rozporządzenia i problemów w ustaleniu właściwej wysokości stawki za czynności radców prawnych w tych sprawach podejmowane.

Renata Szelhaus
Sędzia Sądu Okręgowego Warszawa Praga w Warszawie

Źródło: Temidium 4 (70) 2012