opublikowano: 2015-02-26 przez:

Współorganizująca konferencję rzecznik praw obywatelskich Irena Lipowicz powtórzyła w czwartek, że w jej ocenie ustawa z 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw umyślnych "urąga osobom pokrzywdzonym".

Jak wyjaśniła, ta ustawa - de facto ograniczając możliwości godziwego wynagrodzenia krzywd - dodatkowo stawia prokuratorów w fałszywej roli, bo na mocy tego prawa muszą oni udowadniać pokrzywdzonym, że żądają za dużo i kwestionować np. przedkładane przez nich rachunki za leczenie itp. RPO wyraziła satysfakcję, że trwają prace nad nowelizacją tych przepisów.

"Nasz wymiar sprawiedliwości nie wytrzymuje kosztów toczących się postępowań, a tymczasem mamy spadek liczby mediacji - a to jedyny ratunek w naszej sytuacji" - podkreśliła Lipowicz. Jej zdaniem, jeśli 1 lipca wejdzie w życie kontradyktoryjna procedura karna, a nie zdążymy do tego czasu z uruchomieniem systemu bezpłatnej pomocy prawnej, ryzykujemy trwałym pokrzywdzeniem osób, które będą tej pomocy pozbawione. "Konsekwencje będą w Strasburgu" - przestrzegała.

Wdrożenie indywidualnej oceny potrzeb ofiar przestępstw wynika z ustawy o ochronie pokrzywdzonego i świadka, którą resort opracował z inicjatywy poprzedniego ministra - Marka Biernackiego, a która wchodzi w życie w kwietniu. Jest też konsekwencją implementowania do polskiego prawa dyrektywy Parlamentu Europejskiego z października 2012 r. w sprawie norm minimalnych w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw.

Indywidualna ocena ma być dokonywana z pomocą kwestionariuszy, które mają dotyczyć sytuacji pokrzywdzonych i sprawców przestępstw. Nad kształtem kwestionariusza pracuje resort sprawiedliwości.

Szczegółowe zasady wdrażania unijnej dyrektywy opracował w formie komentarza-podręcznika Zespół Doradców ds. Ofiar Przestępstw przy Prokuratorze Generalnym. Opracował on komentarz do tego aktu prawnego. "Zainteresowali się nim eksperci z Europy i nasz komentarz będzie teraz tłumaczony i upowszechniany w innych krajach" - powiedziała PAP prok. Marzena Kowalska, zastępca Prokuratora Generalnego.

Pełnomocnik rządu ds. równego traktowania prof. Małgorzata Fuszara podkreślała, że dzięki wdrożeniu dyrektywy może się udać osiągnięcie sytuacji, w której ofiara odzyskuje należytą pozycję w procesie. "Bo bywa, że sprowadza się ofiary do roli mało ważnych świadków - zamiast centralnej postaci w całym postępowaniu" - powiedziała.

Wprowadzanie kwestionariusza ws. badania potrzeb pokrzywdzonych - w ocenie uczestników konferencji - okazało się kontrowersyjną kwestią. "Nie potrzeba wprowadzania kolejnych sformalizowanych procedur, to dodatkowa uciążliwość, wystarczą ogólne zasady" - wskazywali prokuratorzy w kuluarowych dyskusjach.

"Nam brakuje diagnozy sytuacji ofiar przestępstw. Nie mamy dziś kompleksowej wiedzy" - zauważyła prof. Ewa Bieńkowska, ekspertka z dziedziny wiktymologii. Jak podkreślała, ocena ma służyć pokrzywdzonemu, bo dzięki ustaleniom dokonanym w ocenie można będzie przyznać mu właściwą ochronę prawną i faktyczną (np. zakaz zbliżania się sprawcy do ofiary). "Bardziej się boję sytuacji, w której ktoś nie zostanie przesłuchany i nie otrzyma ochrony, niż gdy zostanie przesłuchany" - dodała.

"Ani ustawa o ochronie pokrzywdzonego i świadka, ani żadna inna ustawa nie wskazują podmiotu odpowiedzialnego za dokonanie oceny potrzeb ofiar. Brak też wystarczających wytycznych do dokonana tej oceny, bo ustawa jest zbyt ogólna. Brak też drogi odwoławczej od tej oceny" - wskazał dr Witold Klaus z PAN, szef Stowarzyszenia Interwencji Prawnej. Postulował szerszy udział organizacji pozarządowych w tworzeniu formularza.

Obecnie Sejm pracuje nad senackim projektem nowelizacji przepisów o kompensatach dla ofiar przestępstw. Nowelizacja ma m.in. zmienić generalną zasadę - kompensata nie będzie przysługiwała ofiarom przestępstwa, tylko szerzej - czynu zabronionego. Taka zmiana - zdaniem senatorów - spowoduje, że z kompensat będzie mogła skorzystać większa liczba osób, np. osoby pokrzywdzone, gdy nie jest znany sprawca czynu lub jest on niepoczytalny.

Senacka inicjatywa zakłada też możliwość przyznania zaliczki na kompensatę, która dla ofiar czynów zabronionych, lub ich najbliższych - np. w przypadku śmierci ofiary - ma być szybką i realną pomocą w trudnej sytuacji. Obecnie ustawa przewiduje, że kompensata nie może przekroczyć 12 tys. zł. W propozycji Senatu zaproponowano podwyższenie kwoty maksymalnej do 25 tys. zł, zaś w przypadku śmierci ofiary kompensata mogłaby dochodzić do 60 tys. zł.

Przepisy Ustawy o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka mają zapewnić skuteczniejszą ochronę i pomoc dla świadków oraz ofiar przestępstw w celu uchronienia ich przed zastraszeniem i odwetem. Przepisy przewidują trzy podstawowe rodzaje środków ochrony i pomocy dla świadków i pokrzywdzonych: ochronę na czas czynności procesowych, ochronę osobistą oraz pomoc dotyczącą zmiany miejsca pobytu. Decyzja o udzieleniu ochrony będzie podejmowana na wniosek osoby zainteresowanej, a także na wniosek sądu bądź prokuratury - ale za zgodą pokrzywdzonego lub świadka.

Od poniedziałku do soboty trwa 15. edycja Tygodnia Pomocy Osobom Pokrzywdzonym Przestępstwem. W tym czasie pokrzywdzeni mogą uzyskać bezpłatną pomoc prawną czy psychologiczną w 30 ośrodkach w całym kraju. (PAP)