Andrzej Mikucki

1. Wstęp

20 czerwca 2025 r. weszły w życie dwa unijne rozporządzenia, kluczowe z punktu widzenia spełniania wymogów ekoprojektu dla określonych grup produktów. Chodzi o rozporządzenie delegowane Komisji 2023/1669 w sprawie etykietowania energetycznego^[1] (dalej: „rozporządzenie 2023/1669”) oraz rozporządzenie Komisji 2023/1670 w sprawie spełniania wymogów dotyczących tzw. ecodesignu^[2] (dalej: „rozporządzenie 2023/1670”).

---

Pomimo tego, że oba rozporządzenia zostały wydane na podstawie różnych aktów prawnych, pozostają one ze sobą w ścisłej relacji co do realizacji obowiązków wynikających z tych rozporządzeń, co zostanie szczegółowo przedstawione poniżej. Z uwagi na niezwykle szeroki zakres związany z przepisami dotyczącymi ekoprojektu niniejsza publikacja skupia się wyłącznie na analizie prawnej rozporządzenia delegowanego 2023/1669, które nakłada istotne, szczegółowe obowiązki na dostawców oraz sprzedawców konkretnych urządzeń związanych z energią, tj. smartfonów i komputerów typu slate w postaci udostępniania etykiet energetycznych do tych urządzeń na wzór etykiet dołączanych już obecnie do sprzętów AGD/RTV, a ponadto stanowi kolejny element wzmacniający ochronę interesów obywateli UE, zwiększając zarazem świadomość wśród europejskiego społeczeństwa co do szeroko pojętej ochrony środowiska.
 
2. Kontekst unijny

Tytułem zarysowania tła trzeba wskazać, że 11 grudnia 2019 r. Komisja Europejska opublikowała komunikat do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady Unii Europejskiej, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów, w którym przedstawiła Europejski Zielony Ład dla Unii Europejskiej oraz jej obywateli^[3]. W komunikacie tym przedstawiono propozycję wieloletniej szerokiej strategii rozwoju gospodarczego UE, obejmującej kluczowe sektory gospodarki, takie jak energia, przemysł, rolnictwo, czy transport, w którym jako główny cel przyjęto neutralność klimatyczną Europy do 2050 r., a wcześniej – jako cel pośredni – redukcję emisji gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55% do 2030 r. w porównaniu do poziomów z 1990 r.

W celu osiągnięcia zamierzonego celu UE powołała do życia liczne inicjatywy oraz reformy w różnych sektorach gospodarki, co spowodowało wprowadzenie szeregu nowych aktów prawnych, zmianę lub uchylenie dotychczas obowiązujących, a wraz z nimi publikację nowych zaleceń, wytycznych, opinii i decyzji. Rozporządzenia 2023/1669 oraz 2023/1670 stanowią jeden z przykładów realizacji planu UE dotyczącej gospodarki o obiegu zamkniętym, spójnych z Europejskim Zielonym Ładem, w których zobowiązuje się określone podmioty do uwzględniania aspektów związanych ze zrównoważeniem środowiskowym w oferowanych przez te podmioty produktach oraz dostosowaniu procesów zachodzących w całym łańcuchu wartości tych produktów. W UE powyższe aspekty określa się mianem ekoprojektu.
 
3. Mapa unijnych oraz krajowych aktów prawnych w zakresie wymogów ekoprojektu dla produktów związanych z energią

Z uwagi na skomplikowaną relację unijnych aktów prawnych dotyczących ekoprojektu dla urządzeń związanych z energią konieczne wydaje się uprzednie ich uporządkowanie, w szczególności dlatego, że część z nich wymagała częściowej implementacji do prawa krajowego państw członkowskich.

W pierwszej kolejności należy dokonać podziału względem zakresu przedmiotowego określonych wymogów dotyczących ekoprojektu na te dotyczące zapewniania poszczególnych kryteriów, takich jak trwałość, żywotność, dostęp do naprawy, czy wsparcie oprogramowania (ecodesign by default), oraz te dotyczące etykietowania energetycznego.

W odniesieniu do tzw. ecodesignu ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów związanych z energią ustanowiła dyrektywa 2009/125/WE^[4] (dalej: „dyrektywa 2009/125/WE”). W art. 15 ust. 1 tej dyrektywy przewidziano, że szczegółowe wymogi ekoprojektu dla niektórych produktów powinny zostać określone w drodze środków wykonawczych, stanowiących w tym zakresie uzupełnienie dyrektywy. Co do smartfonów oraz innych telefonów komórkowych środek ten w postaci rozporządzenia 2023/1670 Komisja opublikowała wyjątkowo późno, bo w połowie czerwca 2023 r. Rozporządzenie to określiło minimalne wymagania dotyczące efektywności energetycznej, trwałości urządzeń, możliwości ich naprawy czy wymiany baterii, a także wprowadziło wymagania dotyczące ładowania baterii oraz limity zużycia energii w trybie czuwania i innych trybach pracy. Wspomnienie o tych wymaganiach jest to o tyle istotne, że w większości znajdują one swoje graficzne oznaczenie na etykietach energetycznych, wprowadzonych rozporządzeniem 2023/1669.

Co się tyczy wymogów ekoprojektu dla etykiet energetycznych aktem prawnym o podobnym znaczeniu jak dyrektywa 2009/125/WE dla ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu jest rozporządzenie 2017/1369^[5]. Ustanowiło ono ramy etykietowania energetycznego, wskazując na generalne obowiązki dostawców i sprzedawców oraz przewidując zarazem – śladem dyrektywy 2009/125/WE – możliwość przyjmowania przez Komisję Europejską (mając na uwadze art. 16 ust. 1 rozporządzenia 2017/1369) aktów delegowanych w celu uzupełnienia powyższego rozporządzenia poprzez ustanowienie szczegółowych wymogów dotyczących etykiet określonych grup produktów. W dniu 31 sierpnia 2023 r. w Dzienniku Urzędowym UE opublikowane zostało rozporządzenie 2023/1669.

Pomimo zasady bezpośredniego obowiązywania rozporządzeń unijnych w państwach członkowskich niezbędna była uzupełniająca implementacja rozporządzenia 2017/1369, w tym aktów wykonawczych wydanych na podstawie tego rozporządzenia (głównie rozporządzenie delegowane 2023/1669), do polskiego porządku prawnego w zakresie zasad organizacji i działania systemu kontroli etykietowania energetycznego produktów związanych z energią. Implementacja ta nastąpiła w drodze ustawy o etykietowaniu energetycznym produktów związanych z energią^[6], dalej „UEE”. Co ciekawe, w dniu wejścia w życie rozporządzenia 2023/1669 oraz rozporządzenia 2023/1670 na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy o nadzorze nad spełnianiem wymagań dotyczących produktów^[7], w ramach którego dokonywana jest nowelizacja blisko 30 ustaw, w tym UEE, głównie w zakresie sankcji związanych z brakiem realizacji obowiązków przez podmioty zobowiązane na gruncie rozporządzenia 2017/1369. Fragment ustawy związany z procesem przeprowadzenia kontroli oraz sankcjami zostanie omówiony w dalszej części publikacji.

Dyrektywa 2009/125/WE utraciła moc ze skutkiem od 18 lipca 2024 r. w związku z publikacją w Dzienniku Urzędowym UE rozporządzenia 2024/1781^[8]. Niemniej rozporządzenie 2023/1670, wydane na podstawie art. 15 ust. 1 dyrektywy 2009/125/WE, obowiązuje do 31 grudnia 2030 r., na co expressis verbis wskazuje art. 79 ust. 1 lit. a rozporządzenia 2024/1781. Do tego czasu prawdopodobnie zostaną wydane nowe akty wykonawcze, które wprowadzą kolejne zmiany w zakresie wymogów ekoprojektu dla smartfonów, innych telefonów komórkowych oraz komputerów typu slate.
 
4. Obowiązki dostawców i sprzedawców wynikające z rozporządzenia 2023/1699

Obowiązki dostawców i sprzedawców obejmują spełnianie wymagań w odniesieniu do smartfonów i komputerów typu slate. Rozporządzenie 2023/1669 zawiera definicje tych urządzeń, a ich wprowadzenie było niezbędne z uwagi na konieczność odróżnienia smartfonu od „zwykłego” telefonu komórkowego, w odniesieniu do którego spełnianie wymogów z rozporządzenia 2023/1669 jest wyłączone. W sensie praktycznym natomiast, o ile przeciętny użytkownik telefonii komórkowej jest w stanie bez większych problemów odróżnić smartfon od „zwykłego” telefonu komórkowego (m.in. poprzez takie cechy, jak zintegrowany wyświetlacz z ekranem dotykowym, możliwość mobilnego korzystania z usług internetowych, czy zdolność do instalowania aplikacji), o tyle pewną trudność może natomiast wprowadzać definicja komputera typu slate. Wydaje się, że najogólniej przyjąć można, że komputer typu slate stanowić będzie synonim tabletu, m.in. z uwagi na fakt, iż jedną ze wskazanych w definicji cech jest brak wyposażenia w zintegrowaną, fizycznie podłączoną klawiaturę już na etapie tworzenia tego urządzenia, a także jego wymiary, tj. co najmniej 17,78 cm (7 cali) oraz mniej niż 44,20 cm (17,4 cala).

Rozporządzenie jest skierowane do dostawców oraz sprzedawców. Zgodnie z rozporządzeniem 2017/1369 dostawcą jest producent z siedzibą w Unii Europejskiej, upoważniony przedstawiciel producenta, który nie ma siedziby w UE lub importer, który wprowadza produkt do obrotu w UE. W odniesieniu do dostawców obowiązki te skierowane są de facto do trzech grup podmiotów i jednocześnie nie dotyczą dystrybutorów. Sprzedawcą natomiast jest sprzedawca detaliczny lub inna osoba fizyczna lub prawna, która oferuje na sprzedaż, wynajmuje lub oferuje w sprzedaży ratalnej lub wystawia produkty klientom lub instalatorom w ramach działalności handlowej, odpłatnie lub nieodpłatnie^[9].

W zakresie relacji ze sprzedawcami rola dostawców sprowadza się głównie do:

W tym zakresie pojawia się wątpliwość co do tego, czy wymogi określone w rozporządzeniu 2023/1669 obowiązują wyłącznie produkty wprowadzone do obrotu od 20 czerwca 2025 r. O ile przepisy milczą w tym zakresie, o tyle opublikowany przez Komisję Europejską komunikat^[10] stanowi, że rozporządzenie 2023/1669 dotyczy urządzeń wprowadzanych do obrotu po 20 czerwca 2025 r.: Ecodesign requirements will apply to smartphones, feature phones, cordless phones and slate tablets placed on the EU market from 20 June 2025 onwards. Energy Labelling requirements will apply from the same date for smartphones and slate tablets.

Kolejnym argumentem przemawiającym za powyższym podejściem jest to, że silnie związane z rozporządzeniem 2023/1669 jest rozporządzenie 2023/1670, z którego wynika obowiązek zapewnienia przez producenta od 20 czerwca 2025 r. określonych wymagań ekoprojektu, z których część znajdzie się następnie na etykiecie energetycznej. Z racji tego, że producent nie może wytworzyć etykiety energetycznej w odniesieniu do urządzeń niespełniających wymogów ekoprojektu, wynikających z rozporządzenia 2023/1670, jest on zobowiązany do spełniania tych wymogów tylko w odniesieniu do urządzeń wprowadzonych do obrotu od 20 czerwca 2025 r. Nie wyklucza to możliwości, aby produkty wprowadzone do obrotu przed tą datą spełniały już wymogi wynikające z rozporządzenia 2023/1699, przy czym w takim przypadku dostawca będzie zobowiązany do dostarczenia etykiet energetycznych także w odniesieniu do tych urządzeń.

Co się tyczy obowiązków sprzedawców ciężar ich odpowiedzialności przenosi się na relację z klientami. Zgodnie z art. 2 pkt 16 rozporządzenia 2017/1369 klientem jest „osoba fizyczna lub prawna, która kupuje, wynajmuje lub otrzymuje produkt na własny użytek, nawet jeżeli czyni to w celach wykraczających poza jej działalność handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub zawodową”. W praktyce oznacza to, że sprzedawcy muszą realizować wymogi wynikające z rozporządzenia 2023/1669 zarówno w odniesieniu do konsumentów (B2C), jak i podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (B2B), co ma istotne znaczenie z punktu widzenia zakresu wdrożenia zmian w danej organizacji.
Z rozporządzenia 2023/1669 wyłania się 5 głównych obowiązków sprzedawców:

Trzeba zarazem zaznaczyć, że obowiązki związane z odpowiednim prezentowaniem etykiet energetycznych w reklamach wizualnych oraz wszelkich promocyjnych materiałach technicznych dotyczą także dostawców. Niemniej powstaje wątpliwość, co należy rozumieć przez reklamę wizualną, w związku z tym, że definicji tej nie zawierają ani przepisy unijne, ani przepisy prawa krajowego. Zgodnie z art. 1 ust. 1 lit. h dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych^[11] „handlowym przekazem audiowizualnym są obrazy z dźwiękiem lub bez niego, które mają służyć bezpośredniemu lub pośredniemu promowaniu towarów, usług lub wizerunku osoby fizycznej lub prawnej prowadzącej działalność gospodarczą; obrazy te towarzyszą audycji lub wideo stworzonemu przez użytkownika lub zostają w nich umieszczone w zamian za opłatę lub podobne wynagrodzenie lub w celach autopromocji. Formy handlowego przekazu audiowizualnego obejmują między innymi: reklamę telewizyjną, sponsorowanie, telesprzedaż i lokowanie produktu”.

Definicja ta została w zasadzie powtórzona w nowej dyrektywie o audiowizualnych usługach medialnych^[12].

Wydaje się, że uprawnione będzie przyjęcie, że reklama wizualna będzie stanowić formę marketingu wykorzystującą obrazy, grafikę, filmy i inne elementy wizualne do promowania produktów lub usług, czyli m.in. billboardy, plakaty, banery, oklejanie witryn sklepowych, reklamy w mediach społecznościowych, a także reklamy w telewizji i kinie. Nie będzie nią natomiast reklama radiowa, mieszcząca się w pojęciu handlowego przekazu audiowizualnego.

Praktyczny sposób realizacji obowiązków przez sprzedawców określają wytyczne Komisji Europejskiej^[13]. Wytyczne te nie rozwiązują jednak wątpliwości związanych ze sposobem prezentacji etykiet energetycznych w przypadku sprzedaży przez internet, w sytuacji, gdy sprzedawca nie podaje ceny za urządzenie. Należy bowiem wskazać, że rozporządzenie 2023/1669 wymaga, aby etykieta była prezentowana w pobliżu ceny za urządzenie. W takim przypadku uzasadnione wydaje się przyjęcie, że prezentowanie urządzenia na stronie internetowej bez ceny będzie stanowić co najmniej reklamę wizualną, a więc wymagać będzie skróconej wersji etykiety elektronicznej, tzw. strzałki z klasą efektywności energetycznej i zakresem tych klas, zgodnie z załącznikiem VIII. Jednocześnie rozporządzenie 2017/1369 w motywie 14 umożliwia stosowanie odstępstwa od graficznego sposobu prezentowania etykiet na rzecz opisu: „w przypadku, gdy nie ma możliwości uwidocznienia etykiety energetycznej, np. w przypadku niektórych form sprzedaży na odległość, w reklamach wizualnych i w technicznych materiałach promocyjnych, potencjalnym klientom należy podać co najmniej klasę energetyczną produktu oraz zakres klas efektywności dostępnych na etykiecie”.
 
5. System kontroli etykietowania energetycznego oraz sankcje

System kontroli etykietowania energetycznego w Polsce tworzą wojewódzcy inspektorzy Inspekcji Handlowej oraz Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej (organy kontrolujące). Organem monitorującym jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów^[14] (dalej: „UOKiK”). UEE uprawnia organy kontrolujące do nakładania w drodze decyzji kar pieniężnych za brak realizacji obowiązków wynikających z rozporządzenia 2017/1369, a zatem także wynikających z rozporządzenia 2023/1669. Wymaga odnotowania, że zgodnie z rozporządzeniem 2017/1369 sankcje za naruszenie przepisów tego rozporządzenia i aktów delegowanych przyjętych zgodnie z nim powinny być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające^[15].

Co się tyczy procesu przeprowadzania kontroli – w pierwszej kolejności organ kontrujący stwierdza niewykonywanie obowiązków przez sprzedawcę lub dostawcę. Następnie występuje o usunięcie nieprawidłowości, wstrzymanie dostawy lub sprzedaży, lub reklamowania produktu. Jednocześnie z wezwaniem organ kontrolujący wyznacza termin do przedstawienia dowodów co do podjętych działań, a po bezskutecznym upływie tego terminu organ kontrolujący wydaje decyzję nakazującą wstrzymanie sprzedaży, usunięcie niezgodności, zakaz reklamowania. Wraz z tą decyzją nakłada na dostawcę lub sprzedawcę karę pieniężną w wysokości od jednokrotnego do dziesięciokrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej za rok poprzedzający, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (dalej: „GUS”) w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z komunikatem Prezesa GUS z 19 lutego 2025 r. przeciętne wynagrodzenie miesięczne w gospodarce narodowej w 2024 r. wynosiło 7140,52 zł^[16] – aktualnie zatem maksymalna kara pieniężna wynikająca z UEE nie przekracza 72 tysięcy zł. Sytuacja ta prawdopodobnie ulegnie jednak zmianie w związku z prowadzonymi konsultacjami publicznymi wspominanego już projektu ustawy o nadzorze nad spełnianiem wymagań dotyczących produktów, który przewiduje podwyższenie wysokości tej kary do 500 tysięcy zł. Uzasadnienie do projektu nie wyjaśnia przyczyn, dla których zdecydowano się na blisko siedmiokrotne podwyższenie sankcji za niedopełnienie obowiązków przez dostawców i sprzedawców, o których mowa w art. 3 ust. 1-3 i 5, art. 4 ust. 1, 2, 4 i 6, art. 5 ust. 1 i art. 6 lit. a oraz c-e rozporządzenia 2017/1369, wydaje się jednak, że projektodawca dąży do realizacji celu rozporządzenia 2017/1369 w zakresie zasad nakładania sankcji, trudno bowiem uznać, że cel ten jest realizowany na gruncie UEE.
 
6. Podsumowanie

Wprowadzenie do stosowania etykiet energetycznych do smartfonów i komputerów typu slate (tabletów) zapewne doprowadzi do zwiększenia przejrzystości oraz dostępności informacji dla obywateli UE, w szczególności konsumentów, oraz może zmienić ich percepcję wybierania sprzętu bardziej energooszczędnego i trwałego. Jednocześnie ma realizować cele wyznaczone Europejskim Zielonym Ładem w zakresie ograniczenia elektroodpadów i wydłużenia czasu użytkowania urządzeń. Ponadto wymusi na dostawcach (głównie na producentach) uwzględnianie aspektów ekologicznych już na etapie projektowania produktów.

Z drugiej strony w najbliższych miesiącach dostawcy oraz sprzedawcy mogą spodziewać się kontroli przez organy nadzoru w zakresie prawidłowości stosowania etykiet energetycznych podobnej do tej, którą w drugiej połowie 2023 r. przeprowadził Prezes UOKiK w odniesieniu do sprzętów AGD. W wyniku tej kontroli zakwestionowano jedynie 3 modele 30 kontrolowanych produktów. Otwiera się również przestrzeń w zakresie poszerzenia orzecznictwa krajowego i europejskiego co do stosowania etykiet energetycznych. Warto choćby wskazać na wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej^[17], w którym wyraźnie wskazano, że dostawcy i dystrybutorzy odkurzaczy nie mogą stosować etykiet energetycznych innych niż określone w unijnych przepisach, jeśli mogą one wprowadzić w błąd, a czego zakazuje też wprost rozporządzenie 2017/1369 w zakresie produktów związanych z energią^[18]. Powstaje też pytanie, czy Unia Europejska, chcąc zapewnić maksymalny zasób informacyjny dla konsumentów, nie doprowadzi do pogorszenia jakości informacji, które mają być przekazywane przed zawarciem umowy. Obowiązek umieszczania obrazu graficznego etykiet energetycznych, w tym karty informacyjnej produktu, blisko mechanizmu wyświetlania ceny, może stanowić dodatkowy element obciążający proces przekazu informacji w sposób jasny i zrozumiały. Co więcej, będzie to stanowić jeden z wielu elementów, których już obecnie wymaga się od podmiotów gospodarczych podczas prezentowania w punktach sprzedaży lub na stronach internetowych danego produktu, jak choćby zobowiązanie do podawania obok obniżonej ceny wcześniejszej najniższej ceny stosowanej w okresie 30 dni przed wprowadzeniem obniżki (dyrektywa Omnibus^[19]) i umieszczanie piktogramów w pobliżu ceny za urządzenie, wskazujących, czy do danego urządzenia dołączone jest urządzenie ładujące (dyrektywa RED^[20]).

Andrzej Mikucki
radca prawny OIRP w Warszawie,
od niemal 20 lat związany z branżą telekomunikacyjną

---