Z notatnika Jerzego Bralczyka - Dziedziczenie

Dziedziczy oczywiście dziedzic. Prasłowiański „diedit” to „potomek dziadka”, a died wziął się z określenia starszego człowieka w ogóle, zanim zaczął oznaczać pokrewieństwo.

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Arbitraż

Stosunkowo często stosowany przymiotnik arbitralny

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Kompromis

Promittere to po łacinie „przyrzekać”, więc compromittere to „przyrzekać razem, wspólnie”. Piękna sprawa.

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Domniemanie

To mięciutkie słowo jest oczywiście regularnym rzeczownikiem odczasownikowym od domniemać, ale same słowniki mówią, że ten czasownik nie jest używany, a bardzo rzadki bywa niby-zwrotny czasownik domniemać się.

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Mediacja

Słowo mediacja bierze się od słowa medium, czyli „środek”.

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Przedawnienie

Z czasem, tym podobno jedynym prawdziwym wrogiem człowieka, choć też zarazem i lekarzem, i sędzią, i nauczycielem, mamy różne porachunki.

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Grzywna

Grzywna ma wiele wspólnego z grzywą, choć to podobieństwo formy raczej dla przeciętnego użytkownika języka polskiego nie łączy się z podobieństwem znaczeniowym. 

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Zachowek

Zastanawiająca jest czasem różnorodność znaczeń w obrębie tej samej rodziny słów.

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Kazus

Łacińskie słowo casus oznaczało w odniesieniu do istot żywych ‘upadek, upadnięcie’, a w odniesieniu do rzeczy: ‘uderzenie’, ‘zawalenie się’, a także ‘schyłek’. 

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Orzeczenie

Dla gramatyka, ale chyba i dla każdego ucznia, póki jest uczniem, orzeczenie to ‘główny element zdania’. Orzeczeniem orzeka się o innym ważnym elemencie, podmiocie, ale to właśnie orzeczenie o zdaniu stanowi: bez orzeczenia nie ma zdania, są tylko jakieś jego równoważniki, są wyrażenia.

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Rozporządzenie

Rozporządzenie to regularny rzeczownik od czasownika rozporządzić.

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Artykuł

W historii znaczeń słowa artykuł mamy połączone podstawowe perspektywy naszego postrzegania świata: postrzegania bytów jako części i całości, jako umieszczonych w czasie i umieszczonych w przestrzeni. 

Kodeks

Codex to po łacinie „kawałek drewna”: „pień”, „belka”, „kloc”, „deska”. Gdy taką cienką deseczkę pokryło się woskiem, można było na niej rylcem spisywać różne rzeczy, zazwyczaj ważne. Dawne i bardzo dawne techniki piśmiennicze były dosyć niewygodne i mozół pisania, dostępnego niewielkiej liczbie piśmiennych ludzi, sprawiał, że zapisywano rzeczy tylko naprawdę istotne.

Ławnik

W wielkim słowniku Doroszewskiego ławnik to „przedstawiciel społeczeństwa”, „powołany do uczestnictwa w wymiarze sprawiedliwości”.

Umorzenie

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Sędzia

Słowo sędzia to najczęściej występujący rzeczownik w „Panu Tadeuszu” – o jego właściwie głównym bohaterze tak się właśnie mówi, z racji funkcji, godności, urzędu.

Z notatnika Jerzego Bralczyka: Sprawa

W łacinie słowo causa odnosi się i do 'sprawy, rzeczy, przedmiotu', i do 'przyczyny'. W licznych paremiach i potocznych przysłowiach pojawia się ta causa, w polszczyźnie zresztą czasem oddawana przez słowo kauza. U nas słowo sprawa czasem też ma wymiar przyczynowy (jak w wyrażeniu za sprawą), ale rzadko – a w ogóle ma znaczenie tak dalece abstrakcyjne, że kiedy powiemy taka sprawa, to możemy mieć na myśli cokolwiek, także ogólną sytuację.

Z notatnika Jerzego Bralczyka

Proces

Z notatnika Jerzego Bralczyka – Tenor

Na wyrok składa się komparycja, inaczej rubrum, oraz tenor.

Z notatnika Jerzego Bralczyka – Toga