Przepis określający na pięć lat od uprawomocnienia się wyroku termin, gdy możliwe jest wznowienie postępowania cywilnego, jest niezgodny z konstytucją – uważa rzecznik praw obywatelskich Adam Bodnar. Wniosek RPO w tej sprawie trafił do Trybunału Konstytucyjnego.

RPO kwestionuje termin pięciu lat w przypadkach, gdy przepis, który był podstawą wydania wyroku, okazał się później niekonstytucyjny.
„Przepis ten może, w sposób pośredni, przyczyniać się do pozbawienia obywateli konstytucyjnego prawa do odszkodowania za bezprawie władzy” – ocenił RPO we wniosku do TK, o którym poinformowano w czwartek. Bodnar dodał, że taka sytuacja stanowi naruszenie konstytucyjnej zasady zaufania obywateli do państwa i tworzonego przez nie prawa.
Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego „po upływie lat pięciu od uprawomocnienia się wyroku nie można żądać wznowienia, z wyjątkiem wypadku, gdy strona była pozbawiona możności działania lub nie była należycie reprezentowana”. Regulacja ta odnosi się również do przypadków, gdy wznowienie postępowania miałoby nastąpić po orzeczeniu TK o niekonstytucyjności przepisu, na podstawie którego został wydany wyrok. Właśnie w odniesieniu do takich przypadków – według RPO – określenie terminu wznowienia na pięć lat jest niezgodne z ustawą zasadniczą.
Jak podkreślił Bodnar, nie powinno dochodzić do sytuacji, w których pięcioletni termin na wznowienie postępowania upłynie, zanim jeszcze „otworzy się możliwość realnego skorzystania” z prawa powołania się na wyrok TK uchylający przepis, będący podstawą rozstrzygnięcia w sprawie.
Sytuacja taka – jak wskazał – występuje na przykład w rozstrzyganych przez TK przepisach dotyczących roszczeń z tytułu szkód medycznych oraz ograniczenia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa. „Określony w ustawie termin na wznowienie postępowania ogranicza prawo do sądu osobom, w których sprawach wyrok zapadł wcześniej niż pięć lat przed orzeczeniem Trybunału. Pozbawia je ponadto prawa do ubiegania się o odszkodowanie za bezprawne działania państwa, gdyż warunkiem wystąpienia o odszkodowanie jest wcześniejsze wznowienie postępowania” – zaznaczył RPO.
Zdaniem RPO określenie w K.p.c. pięcioletniego terminu na wznowienie postępowania cywilnego w sytuacji uchylenia przez TK przepisu, na podstawie którego wydano wyrok, narusza też kompetencje Trybunału. „Tylko i wyłącznie sąd konstytucyjny jest uprawniony do dokonania oceny, jaki skutek powinno mieć jego orzeczenie: czy wyrok może odnosić się do wydanych już orzeczeń, czy też ma mieć skutek tylko na przyszłość” – zaznaczył Rzecznik.
„Jeżeli Trybunał uzna, że jego orzeczenie powinno umożliwiać zainteresowanym ponowne przeprowadzenie zakończonych postępowań, ustawa nie może tego prawa pozbawiać osób, które rozstrzygnięcia swojej sprawy nie uzyskały »odpowiednio późno«” – zaznaczył Bodnar.
RPO dodał jednocześnie, że sama możliwość wznowienia i ponownego przeprowadzenia postępowania nie oznacza automatycznie całkowicie odmiennego wyroku sądu niż ten, który zapadł w oparciu o uchylony przepis. „W istocie rzeczy strona może np. dążyć wyłącznie do tego, by jej proces ponownie przeprowadzono z poszanowaniem jej praw procesowych, czego w poprzednim postępowaniu, na skutek zastosowania niekonstytucyjnej normy procesowej, zabrakło” - wskazał.
(PAP)