opublikowano: 2014-09-01 przez: Mika Ewelina

Rola orzecznictwa sądów administracyjnych w przezwyciężaniu podstawowych wad polskiego prawodawstwa podatkowego, takich jak brak przejrzystości czy spójności, jest nie do przecenienia. Niejednokrotnie uważna analiza orzecznictwa sądowego pozwala na stwierdzenie, że w określonych sytuacjach sądy zdają się zastępować ustawodawcę, wprowadzając w istocie do systemu prawnego normy prawne, które trudno byłoby wyinterpretować z samych tekstów prawnych (przepisów). Chociaż wykładnia prawa należy ze swojej istoty do kompetencji sądów, to jednak podejmowane w tym celu działania spotykają się niekiedy z zarzutami „prawotwórstwa” lub „kreatywnej wykładni”, „kreowania prawa w drodze orzecznictwa sądowego”, „korygowania przez sąd treści ustawy”, „poprawiania ustawodawcy”, „wykładni contra legem”, „tworzenia nowych norm prawnych”[1].

Abstrahując od oceny, w których sytuacjach te zarzuty są zasadne, należy zauważyć, że mierzenie się z tymi osądami nie byłoby konieczne w odniesieniu do „przyzwoitej legislacji”, kreowanej przez bezwzględnie racjonalnego ustawodawcę. Ponadto, nie można zapominać o podstawowej, wszak wynikającej z konstytucji, kompetencji sądów do sprawowania wymiaru sprawiedliwości[2]. Z perspektywy jednostki, która chce uniknąć negatywnych skutków podejmowanych przez siebie działań, tak postrzegana rola sądów nabiera szczególnego znaczenia.

W istotę sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy wpisuje się także dbałość o jednolitość linii orzeczniczej. Jednolitość orzecznictwa sądowego jest bowiem gwarancją realizacji zasad konstytucyjnych: zaufania obywatela do państwa i stanowionego w tym państwie prawa[3] oraz równości.

Przy takim postrzeganiu polskiej rzeczywistości prawnopodatkowej oraz istoty „sądzenia”, jakie zaprezentowano na wstępie, kluczową rolę należy przypisać rozstrzygnięciom Naczelnego Sądu Administracyjnego wydawanym w składach powiększonych. Są ku temu co najmniej dwa powody. Pierwszy to ten, że wszystkie trzy rodzaje rozstrzygnięć, do których wydania są władne składy powiększone Naczelnego Sądu Administracyjnego (postanowienia, wyroki oraz uchwały[4]), powinny cieszyć się największym autorytetem jako pochodzące od najwyższej instancji sądowej kontrolującej orzeczenia wojewódzkich sądów administracyjnych, a pośrednio także organy administracji[5]. Drugi wynika z przyznanego przez ustawodawcę wiążącego charakteru uchwał tego sądu[6].

Jakkolwiek rozumiem, że spór o poprawność rezultatu wykładni nie musi być determinowany dążeniem do odkrycia jedynej właściwej interpretacji, ale przede wszystkim sporem o siłę i wagę argumentów, to nie przedstawiam uzasadnień do rozstrzygnięć Naczelnego Sądu Administracyjnego dotyczących zagadnień podatkowych, wydanych przez składy powiększone w 2010 r. Świadomie prezentuję wyłącznie same sentencje albo tezy tych rozstrzygnięć, a ilekroć jest to konieczne, wskazuję dodatkowe informacje w przypisach odnoszących się do poszczególnych orzeczeń. Mam bowiem nadzieję, że wobec największego z mankamentów prawa podatkowego, tj. niestabilności tej gałęzi prawa, także zaprezentowane w układzie przedmiotowym zestawienie wspominanych rozstrzygnięć okaże się pomocne w codziennej pracy radcy prawnego.

Ordynacja podatkowa

W sytuacji gdy zobowiązanie podatkowe w podatku od towarów i usług wygasło wskutek zapłaty (art. 59 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.)), nie można po upływie terminu przedawnienia określonego w art. 70 § 1 tej ustawy, wbrew interesowi prawnemu podatnika, orzekać o wysokości tego zobowiązania podatkowego[7]. wyrok składu siedmiu sędziów NSA z 28 czerwca 2010 r., sygn. akt I FPS 5/09[8]

Podatek od towarów i usług

W świetle art. 42 ust. 1, 3 i 11 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 ze zm.) dla zastosowania stawki 0% przy wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów wystarczające jest, aby podatnik posiadał jedynie niektóre dowody, o jakich mowa w art. 42 ust. 3 ustawy, uzupełnione dokumentami, wskazanymi w art. 42 ust. 11 ustawy lub innymi dowodami w formie dokumentów, o których mowa w art. 180 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jednolity Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), jeśli łącznie potwierdzają fakt wywiezienia i dostarczenia towarów będących przedmiotem wewnątrzwspólnotowej dostawy do nabywcy znajdującego się na terytorium państwa członkowskiego innym niż terytorium kraju. uchwała składu siedmiu sędziów NSA z 11 października 2010 r., sygn. akt I FPS 1/10

W świetle art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 54, poz. 535 ze zm.) w stanie prawnym obowiązującym w 2006 r. podmiot świadczący usługi leasingu powinien włączyć do podstawy opodatkowania tych usług koszty ubezpieczenia przedmiotu leasingu. uchwała składu siedmiu sędziów NSA z 8 listopada 2010 r., sygn. akt I FPS 3/10

Na tle sprawy dotyczącej zmiany kryteriów odliczenia podatku naliczonego od zakupu paliwa do samochodu wyczerpująco wypowiedział się Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w wyroku z 22 grudnia 2008 r., C-414/07. Pogląd Trybunału jest jasny, niebudzący wątpliwości, i sprowadza się do tezy, że każda dokonana już po transpozycji Dyrektywy zmiana prawa do odliczenia ograniczająca jego zakres jest sprzeczna z klauzulą stand-still, przy czym swoistym punktem odniesienia jest zakres ograniczeń rzeczywiście funkcjonujących w momencie transpozycji Dyrektywy[9]. postanowienie składu siedmiu sędziów NSA z 22 listopada 2010 r., sygn. akt I FPS 6/10

Podatek dochodowy od osób fizycznych

Przychody wspólników, o których mowa w art. 5b ust. 2 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.), uzyskiwane po dniu 1 stycznia 2008 r. z udziału w spółce jawnej uzyskującej przychody na podstawie umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze, nie podlegają opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 30c ust. 1 tej ustawy. uchwała składu siedmiu sędziów NSA z 26 kwietnia 2010 r., sygn. akt II FPS 10/09

Wykupione przez pracodawcę pakiety świadczeń medycznych, których wartość nie jest wolna od podatku dochodowego od osób fizycznych na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.), stanowią dla pracowników, uprawnionych do ich wykorzystania, nieodpłatne świadczenie w rozumieniu art. 12 ust. 1 tej ustawy. uchwała składu siedmiu sędziów NSA z 24 maja 2010 r., sygn. akt II FPS 1/10[10][e1] 

W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego nie było rozbieżności w zakresie rozumienia i stosowania przepisów art. 6 ust. 4 i ust. 5 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.) Nie wystąpiła zatem przesłanka do wyjaśnienia wątpliwości prawnej zaprezentowanej przez Rzecznika Praw Obywatelskich w trybie art. 15 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.)[11]. postanowienie składu siedmiu sędziów NSA z 11 października 2010 r., sygn. akt II FPS 3/10[12]

Podatki i opłaty lokalne

Postanowienie przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego w przedmiocie ulgi podatkowej, o którym mowa w art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (tekst jednolity Dz.U. z 2008 r. Nr 88, poz. 539 ze zm.) nie podlega zaskarżeniu do sądu administracyjnego. Sąd administracyjny powinien jednak dokonać kontroli jego legalności przy rozpoznawaniu skargi na decyzję dyrektora izby skarbowej, stosownie do art. 134 § 1 i art. 135 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. Nr 153, poz. 1270 ze zm.). uchwała składu siedmiu sędziów NSA z 1 marca 2010 r., sygn. akt II FPS 9/09

Krzysztof Zaorski
Asystent specjalista ds. orzecznictwa w Biurze Orzecznictwa NSA