Wykreślenie z zakresu bezpłatnej pomocy prawnej sporządzania projektu pisma wszczynającego postępowanie sądowe, to najważniejsza z senackich poprawek, którą w środę przyjął Sejm. Teraz ta od dawna przygotowywana ustawa trafi do podpisu prezydenta.

Łącznie posłowie przyjęli dziewięć z 13 senackich poprawek do ustawy. Pierwsza z przyjętych poprawek – i najważniejsza – przewidywała wykreślenie z zakresu usług przewidzianych w ramach bezpłatnej pomocy sporządzanie projektu pisma wszczynającego postępowanie sądowe lub sądowo-administracyjne.
Jak uzasadniano takie pismo ma „daleko idące konsekwencje”, gdyż w postępowaniu cywilnym sąd – poza szczególnymi przypadkami – pomija spóźnione twierdzenia i dowody. Ponadto możliwe jest uzyskanie pomocy prawnej z urzędu w procesie sądowym jeszcze przed wszczęciem samego postępowania w sprawie, czyli przed wniesieniem pozwu. Dlatego uznano, że nie znajduje głębszego uzasadnienia „podjęcie ryzyka związanego z przyjęciem, że nieodpłatna pomoc prawna obejmuje także sporządzenie projektu pierwszego pisma procesowego”.
Uwzględniono też poprawkę, która wykreśliła zapis mówiący, że udzielona nieodpłatna pomoc prawna nie stanowi przychodu w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Według senatorów okoliczność, że pomoc taka nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym nie wywoływała dotychczas żadnych kontrowersji. Niezależnie od tego – zdaniem Senatu – wszelkie kwestie wyłączeń i zwolnień z podatku powinny być rozstrzygnięte w przepisach ustaw podatkowych.
Pozostałe poprawki porządkują odesłania do innych przepisów, doprecyzowują pojęcia zawarte w ustawie oraz mają charakter redakcyjny.
Teraz ustawa trafi do podpisu prezydenta. Zakończy to wieloletnie wysiłki zmierzające do wprowadzenia takich przepisów. Propozycje regulacji o nieodpłatnej pomocy prawnej na etapie przedsądowym omawiane były od ponad dekady, a złożenie w Sejmie projektu dotyczącego tych kwestii planowało kilku ministrów sprawiedliwości. Ustawa jest też wypełnieniem deklaracji złożonej przez premier Ewę Kopacz w expose, w którym zapowiedziała program „Prawo dla każdego”, czyli bezpłatny dostęp niezamożnych obywateli do porad prawnych na poziomie lokalnym.
Ustawa przewiduje bezpłatną pomoc prawną dla osób niezamożnych uprawnionych do świadczeń z pomocy społecznej, osób młodych do 26. roku życia, seniorów, którzy ukończyli 65. rok życia, kombatantów, weteranów, posiadaczy Karty Dużej Rodziny i ofiar klęsk żywiołowych.
Pierwotnie projekt składał się z trzech części dotyczących: bezpłatnych porad prawnych, informacji prawnej – w postaci infolinii – oraz edukacji prawnej. Jeszcze na etapie prac sejmowej podkomisji zdecydowano jednak o wykreśleniu drugiej z tych części. Jak w czerwcu mówił PAP minister sprawiedliwości Borys Budka aplikacje mobilne połączone z dobrze działającą stroną internetową są lepsze niż tradycyjna infolinia z informacją prawną. Ponieważ MS pracuje nad takimi aplikacjami, zdecydowano się zrezygnować z mniej nowoczesnej infolinii telefonicznej.
Zgodnie z ustawą w kraju ma zostać utworzonych ponad 1,5 tys. punktów, w których od stycznia 2016 r. będą udzielane bezpłatne porady. Jako regułę przyjęto, że pomoc będą świadczyć adwokaci lub radcowie prawni na podstawie umowy zawartej z powiatem. Do udzielania bezpłatnych porad „w szczególnych wypadkach” dopuszczono aplikantów adwokackich i radcowskich.
Powiat będzie mógł jednak powierzyć prowadzenie połowy punktów na jego terenie organizacjom pozarządowym. W punktach prowadzonych przez te organizacje – obok pomocy adwokatów i radców – będzie możliwe także uzyskanie porad dotyczących prawa podatkowego, które będą udzielane przez doradców podatkowych. Organizacje pozarządowe będą także mogły zatrudniać do udzielania pomocy osoby, które ukończyły wyższe studia prawnicze, jeśli mają one co najmniej trzyletnie doświadczenie w wykonywaniu czynności związanych ze świadczeniem pomocy prawnej.
Dopuszczenie tej kategorii osób do udzielania pomocy wzbudziło najwięcej kontrowersji, sprzeciwiała się temu m.in. adwokatura. Adwokaci oceniali, że porady udzielane przez absolwentów prawa mogą być pomocą „drugiego gatunku”. MS wskazywało w odpowiedzi, że organizacje pozarządowe mają wieloletnie doświadczenie i praktykę w udzielaniu porad prawnych. Propozycja poprawki wykreślającej tę kategorię osób spośród udzielających bezpłatnej pomocy nie uzyskała większości w Senacie.
Nowa ustawa ma poruszać też kwestie edukacji prawnej społeczeństwa. Programy edukacyjne przeznaczone do realizacji w formie kampanii społecznych mają być realizowane we współpracy z organizacjami pozarządowymi, uczelniami i samorządami zawodowymi.
(PAP)