W ostatnich latach wskaźniki sprawiedliwości proceduralnej w polskich sądach poprawiły się – mniej jest opóźnień rozpraw, sędziowie równo traktują strony, udział publiczności coraz rzadziej jest ograniczany – wynika z badań fundacji Court Watch Polska.

Wyniki badań przedstawiono w poniedziałek na konferencji w Warszawie.
Obywatelski Monitoring Sądów został zainicjowany w 2010 r. W jego ramach w rozprawach w charakterze publiczności uczestniczą wolontariusze, którzy przyglądają się jak w sądzie traktowani są obywatele. Efektem raportu są m.in. rekomendacje dla sądów.
Największym sukcesem, w ocenie fundacji, jest znaczne ograniczenie zwyczaju przebywania prokuratorów na salach rozpraw, podczas gdy pozostali uczestnicy muszą czekać na korytarzu. W sądach, gdzie monitoring prowadzony jest najintensywniej, odsetek obserwacji na wydziałach karnych, gdzie odnotowano obecność prokuratora na sali poza czasem rozprawy spadł z 28 proc. do 8 proc.
Raport pokazuje, że większość sędziów nie miała zastrzeżeń do obecności obserwatorów. Odnotowano jednak pewien odsetek spraw, w których sędzia wymagał od publiczności wylegitymowania się w celu zaprotokołowania nazwiska. W najintensywniej monitorowanych sądach odsetek rozpraw, gdzie sędzia miał zastrzeżenia do obecności wolontariusza lub robienia przez niego notatek spadł w latach 2011-2015 prawie o połowę – z 5,2 proc. do 2,8 proc.
Badania pokazały, że spora część rozpraw odbywa się z opóźnieniem. Według autorów raportu, wbrew pojawiającym się opiniom nie wynikają one głównie z przedłużania się poprzednich rozpraw, bo równie często zdarzają się z samego rana. Odsetek posiedzeń zaczynających się punktualnie wyniósł w najintensywniej monitorowanych sądach 58 proc. Najczęściej punktualnie posiedzenia rozpoczynały się w wojewódzkich sądach administracyjnych (62 proc.), następnie w sądach rejonowych (53 proc.), niewiele rzadziej w sądach okręgowych (52 proc.),a najrzadziej w sądach apelacyjnych (19 proc.).
Coraz częściej uczestnicy postępowań słyszą w sytuacjach opóźnień słowa wyjaśnienia. Ale przestrzeń dla dobrej zmiany w tym obszarze - jak wskazują – jest spora. W najintensywniej monitorowanych sądach przeprosiny lub wyjaśnienie odnotowano w ciągu ostatniego w roku w przypadku 22 proc. spóźnionych rozpraw. Dla porównania w badaniu 2011/2012 odsetek ten wynosił 13 proc.
Ostatni cykl obserwacji pokazał także spadek liczby sytuacji, w których wolontariusz uznał zachowanie sędziego za niekulturalne lub agresywne. Tegoroczny wskaźnik jest najniższy w historii monitoringu i wyniósł w najintensywniej monitorowanych sądach 2,5 proc.
Jeszcze rzadziej zdarzały się w ostatnim roku sytuacje, w których wolontariusz oceniał, że sędzia nie traktował obu stron równorzędnie. Obserwatorzy nie mieli zastrzeżeń co do równego traktowania stron w 99 proc. przypadków.
Autorzy raportu po raz pierwszy zdecydowali się, by zawrzeć w nim opisy cytatów opatrzone imieniem i nazwiskiem sędziego przewodniczącego danemu posiedzeniu; dotyczy to jednak jedynie cytatów opisujących sytuacje pozytywne, które przytaczane są jako wzory dobrych praktyk.
Do opracowania blisko 200-stronnicowego raportu wykorzystano dane zebrane od 17 lipca 2014 r. do 16 lipca 2015r. Analizy zostały oparte na 5256 obserwacjach; przeprowadziło je 571 osób. Pełen tekst raportu, jak zapowiedzieli w poniedziałek jego autorzy, zostanie opublikowany na stronie fundacji www.courtwatch.pl.
(PAP)