Od 25 grudnia 2014 r. obowiązują przepisy ustawy o prawach konsumenta[1]. Przepisy te stanowią transpozycję dyrektywy 2011/83[2] do polskiego systemu prawnego. Ogólnym celem powołanych przepisów jest ochrona konsumenta[3] zawierającego umowę z przedsiębiorcą, a podstawowym instrumentem ochronnym – przyznane konsumentowi uprawnienie do odstąpienia od umowy.
 
Umowy zawarte na odległość i poza lokalem przedsiębiorstwa
Stosownie do art. 27 u.p.k. konsument może odstąpić od umowy łączącej go z przedsiębiorcą, gdy umowę zawarto na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa.
Definicję umowy zawartej na odległość określa art. 2 pkt 1 u.p.k.[4]. Pojęcie to zdefiniowano jako umowę zawartą między przedsiębiorcą a konsumentem, bez jednoczesnej fizycznej obecności stron, gdy w procesie komunikacji i składania oświadczeń woli korzystano wyłącznie ze środków porozumiewania się na odległość (np. telefonu, poczty elektronicznej, strony internetowej). Co istotne, czynność powinna być dokonana w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość. Pojęcie umowy zawartej na odległość odnosi się zatem jedynie do przedsiębiorcy, który zorganizował swoją działalność gospodarczą (zawodową) w taki sposób, że w całym procesie komunikacji z klientami (konsumentami) prowadzącym do zawarcia umowy (włącznie ze składaniem oświadczeń woli) wykorzystuje się środki porozumiewania się na odległość[5].
Lokal przedsiębiorstwa oznacza miejsce, w którym przedsiębiorca – w sposób trwały – prowadzi swoją działalność (zob. art. 2 pkt 3 u.p.k.). Miejscem tym może być nieruchomość albo rzecz ruchoma (np. stragan stale posadowiony w określonym miejscu). W przepisach u.p.k. – na potrzeby unormowania ochrony interesów konsumenta – podstawowe znaczenie przyznaje się pojęciu umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa[6]. Zgodnie z definicją zamieszczoną w art. 2 pkt 2 u.p.k. oznacza ona umowę między przedsiębiorcą a konsumentem zawartą:

 
Ratio legis konsumenckiego prawa odstąpienia
Na podstawie art. 27 u.p.k. konsumentowi przysługuje prawo odstąpienia, gdy umowę zawarto w nietypowym trybie: na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Uznaje się, że taki tryb kontraktowania rodzi szczególne zagrożenia dla interesów konsumenta.
Umowy w tym trybie często bywają zawierane przez konsumenta pochopnie, w pośpiechu, bez dostatecznego przemyślenia. Konsument nierzadko akceptuje umowę bez uprzedniego zapoznania się z wszystkimi jej warunkami i bez porównania konkurencyjnych ofert rynkowych. Na ogół pozostaje pod wpływem emocji lub różnorodnych technik sprzedażowych (marketingowych) przedsiębiorcy, które opierają się na nacisku psychicznym lub wykorzystują element dezorientacji albo zaskoczenia.
Ponadto w przypadku takich umów (zwłaszcza zawieranych na odległość) odczuwalna jest asymetria informacji między konsumentem a przedsiębiorcą co do właściwości przedmiotu umowy. Konsument często nie ma możliwości zbadania tego przedmiotu przed zawarciem umowy i sprawdzenia go w praktyce. Dopiero wtedy gdy zostanie zawarta umowa i przedsiębiorca spełni świadczenie (np. dostarczy zakupioną rzecz), konsument może przetestować, jak w rzeczywistości przedstawia się i funkcjonuje przedmiot umowy oraz czy w pełni odpowiada on potrzebom konsumenta[9].
Celem art. 27 u.p.k. jest przyznanie konsumentowi odpowiedniego czasu do namysłu w sprawie obowiązywania umowy zawartej z przedsiębiorcą (łac. tempus ad deliberandum, ang. cooling-off period). Mimo że konsument zawarł już skutecznie umowę, ma prawo z niej zrezygnować, jeśli po namyśle stwierdzi, że m.in. danego świadczenia nie potrzebuje albo nie odpowiadają mu warunki zawartej umowy lub właściwości jej przedmiotu. Przyznając konsumentowi uprawnienie do wycofania się z transakcji, ustawodawca uwzględnia uwarunkowania psychologiczne, w jakich działa osoba fizyczna, w tym ograniczoną racjonalność podejmowanych decyzji oraz niekompletność posiadanych informacji w momencie zawierania umowy. Dlatego konsumenckie prawo odstąpienia często określa się jako „prawo do namysłu” co do obowiązywania umowy[10].
Warto nadmienić, że stosowanie art. 27 u.p.k. nie zależy od tego, czy wspomniane zagrożenia się zmaterializowały w odniesieniu do określonego konsumenta[11]. Ochrona konsumenta przybiera bowiem postać formalną, niezależnie od rzeczywistych ryzyk występujących w danej sytuacji i stopnia naruszenia interesów konsumenckich.
 
Wykonanie prawa odstąpienia przez konsumenta
Na podstawie art. 27 u.p.k. konsumentowi przysługuje uprawnienie do odstąpienia od umowy zawartej z przedsiębiorcą na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Uprawnienie to obowiązuje ex lege, niezależnie od postanowień umowy. Z mocy ustawy stanowi element stosunku prawnego łączącego strony (zob. art. 56 k.c.).
Prawo odstąpienia od umowy jest uprawnieniem prawokształtującym. Odstąpienie w trybie art. 27 u.p.k. stanowi jednostronną czynność prawną konsumenta, wykonywaną bez udziału sądu (zob. art. 30 ust. 1 zd. 1 u.p.k.). Oświadczenie konsumenta nie może być opatrzone warunkiem (zawieszającym lub rozwiązującym) ani terminem (początkowym lub końcowym). Byłoby to – ze względu na bezpieczeństwo obrotu – sprzeczne z właściwością czynności prawnej (zob. art. 89 k.c.)[12].
Oświadczenie woli dotyczące odstąpienia od umowy może być złożone przez konsumenta w formie dowolnej, w tym ustnie lub w drodze elektronicznej, np. za pomocą poczty elektronicznej lub strony internetowej prowadzonej przez przedsiębiorcę (art. 60 k.c.). Odstępując od umowy, konsument może skorzystać z ustawowego formularza (art. 30 ust. 1 zd. 2). Wzór tego formularza stanowi załącznik nr 2 do ustawy o prawach konsumenta. Korzystanie z formularza nie jest jednak obligatoryjne.
Konsument może odstąpić od umowy na podstawie art. 27 u.p.k. z dowolnego powodu. Nie jest zobowiązany do wyjaśnienia przyczyny odstąpienia. Przedsiębiorca nie może wymagać od konsumenta, aby ten uzasadnił odstąpienie[13]. Nie ma jednak przeszkód, aby konsument – stosownie do swej decyzji – podał przyczynę w oświadczeniu dotyczącym odstąpienia od umowy[14].
Warto zwrócić uwagę, że zwrot przedmiotu świadczenia, jaki konsument otrzymał od przedsiębiorcy z tytułu umowy, ani dokonanie pozostałych rozliczeń przewidzianych w art. 32–37 u.p.k. nie stanowi przesłanki skuteczności odstąpienia od umowy przez konsumenta. Odstąpienie jest skuteczne, choćby następnie okazało się, że konsument nie wykonał lub nienależycie wykonał obowiązki dotyczące rozliczeń postkontraktowych w stosunku do przedsiębiorcy[15].
Nie można nałożyć na konsumenta obowiązku poniesienia żadnych kosztów jako warunku wykonania prawa odstąpienia wynikającego z art. 27 u.p.k. (zob. zamieszczone w tym przepisie sformułowanie: „bez ponoszenia kosztów”). W szczególności w umowie niedopuszczalne jest zastrzeżenie odstępnego na rzecz przedsiębiorcy (zob. art. 396 k.c.) ani innych opłat lub prowizji w związku z wykonaniem przez konsumenta omawianego uprawnienia. Zastrzeżenie takie byłoby nieważne (zob. art. 7 zd. 2 u.p.k.).
 
Termin na wykonanie prawa odstąpienia
Konsument może wykonać uprawnienie do odstąpienia od umowy – stosownie do art. 27 u.p.k. – w okresie 14 dni. Termin na wykonanie uprawnienia, co do zasady, biegnie od daty zawarcia z przedsiębiorcą umowy na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa (zob. art. 28 pkt 2).
Zgodnie z art. 28 pkt 1 u.p.k. obowiązują trzy wyjątki od tej zasady odnośnie do umów, które obejmują zobowiązanie przedsiębiorcy do przeniesienia własności rzeczy i wydania jej konsumentowi (tj. w szczególności umów sprzedaży):

Wprowadzenie omawianych wyjątków ma na celu poszerzenie i urealnienie zakresu ochrony konsumenta. Umożliwiono konsumentowi zapoznanie się z dostarczonym przedmiotem świadczenia (rzeczą) i sprawdzenie w praktyce jego właściwości, aby następnie miał on odpowiedni czas na przemyślenie i podjęcie decyzji co do dalszego związania zawartą umową[17].
Termin 14 dni, który określono w art. 27 u.p.k., jest terminem zawitym prawa materialnego (tzw. termin prekluzyjny). Jeżeli upłynął, nie podlega przywróceniu w postępowaniu sądowym[18].
W myśl art. 29 ust. 1 u.p.k. w przypadku gdy – w okresie przedkontraktowym – konsument nie został poinformowany przez przedsiębiorcę o prawie odstąpienia od umowy (zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 9 u.p.k.), ulega automatycznie przedłużeniu termin dotyczący wykonania omawianego prawa. Prawo to może zostać dodatkowo wykonane przez konsumenta w ciągu 12 miesięcy od dnia upływu terminu określonego w art. 27 u.p.k., tj. w okresie 12 miesięcy i 14 dni. Wydłużenie terminu można traktować – do pewnego stopnia – jako sankcję dla przedsiębiorcy za naruszenie obowiązku informacyjnego.
Warto zauważyć, że konsument ma prawo odstąpić od umowy w okresie przed rozpoczęciem biegu tego terminu, np. przed dostarczeniem mu przedmiotu sprzedaży przez przedsiębiorcę (arg. a minori ad maius)[19]. W art. 27 u.p.k. wprowadzono termin dotyczący wygaśnięcia uprawnienia, a nie okres, w którym uprawnienie istnieje i może zostać wykonane.
Według art. 30 ust. 2 u.p.k. do zachowania wymaganego, ustawowego terminu wystarczy wysłanie przez konsumenta oświadczenia woli w sprawie odstąpienia od umowy przed upływem tego terminu (np. listem poleconym, pocztą elektroniczną). Co istotne, w myśl art. 61 k.c. warunkiem skuteczności odstąpienia od umowy jest doręczenie przedsiębiorcy oświadczenia woli konsumenta w tej kwestii. Samo wysłanie oświadczenia przez konsumenta nie jest jeszcze wystarczające, a konieczne jest rzeczywiste doręczenie przedsiębiorcy tego oświadczenia. Należy podkreślić, że art. 30 ust. 2 u.p.k. nie wprowadza wyjątku od reguły przewidzianej w art. 61 k.c.[20]
W konsekwencji trzeba przyjąć, że odstąpienie następuje z chwilą, gdy oświadczenie konsumenta w tej sprawie doszło do przedsiębiorcy w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 1 k.c.). W przypadku oświadczenia w postaci elektronicznej istotny jest moment, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, że przedsiębiorca mógł zapoznać się z jego treścią (art. 61 § 2 k.c.).
 
Skutki odstąpienia od umowy
W przypadku gdy – zgodnie z art. 27 u.p.k. – konsument wykonał uprawnienie do odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa, umowę tę uważa się za niezawartą (art. 31 ust. 1 u.p.k.). Wygasają wszelkie uprawnienia i obowiązki stron dotyczące spełniania świadczeń (głównych i ubocznych) na podstawie tej umowy[21]. W wyniku odstąpienia mogą natomiast powstać ex lege odrębne prawa i obowiązki dotyczące rozliczeń między stronami odnośnie do dotychczas spełnionych świadczeń (zob. art. 32–37 u.p.k.).
Jeżeli konsument złożył przedsiębiorcy ofertę zawarcia umowy, a następnie doręczył mu oświadczenie woli w sprawie odstąpienia, zanim przedsiębiorca przyjął jego ofertę, oferta konsumenta przestaje wiązać (art. 31 ust. 2 u.p.k.). W takim wypadku odstąpienie jest w istocie szczególnym przypadkiem odwołania oferty przez konsumenta (zob. art. 66² k.c.).
W chwili odstąpienia przez konsumenta od umowy zawartej z przedsiębiorcą wygasają również – stosownie do art. 37 ust. 1 u.p.k. – powiązane z nią umowy dodatkowe zawarte przez konsumenta, jeżeli na ich podstawie świadczenie jest spełniane przez przedsiębiorcę lub osobę trzecią na podstawie porozumienia z przedsiębiorcą[22]. Chodzi o sytuacje, w których świadczenie na rzecz konsumenta określone w umowie dodatkowej jest powiązane – w relacji podrzędności – ze świadczeniem przysługującym konsumentowi, jakie wynika z umowy głównej. Jeżeli przykładowo poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość zawarto z przedsiębiorcą – jako umowę główną – umowę sprzedaży rzeczy, umowa dodatkowa może dotyczyć m.in. przewozu rzeczy, jej montażu, konserwacji.
 
Zwrot przedmiotów świadczenia
Gdy konsument odstąpił od umowy na podstawie art. 27 u.p.k., przedsiębiorca ma obowiązek zwrócić konsumentowi wszystkie dokonane przez niego płatności, w tym koszty dostarczenia rzeczy (art. 32 ust. 1 u.p.k.). Chodzi tylko o płatności otrzymane od konsumenta przez przedsiębiorcę będącego stroną umowy, której dotyczy odstąpienie[23]. Po pierwsze powołany przepis stanowi o zwrocie płatności przez przedsiębiorcę (sformułowanie: „zwrócić”), a zatem – logicznie rzecz ujmując – zakłada się, że chodzi o płatności otrzymane przez tego przedsiębiorcę. Po drugie przemawia za tym wykładnia prounijna, ponieważ w art. 13 ust. 1 dyrektywy 2011/83 posłużono się wyrażeniem: „Przedsiębiorca zwraca wszystkie płatności otrzymane od konsumenta…”. Po trzecie w art. 32 ust. 3 u.p.k. jest mowa o płatnościach otrzymanych od konsumenta. Po czwarte przedstawiona wykładnia odpowiednio rozkłada ryzyka transakcji między stronami. Przedsiębiorca nie powinien ponosić ryzyka zwrotu płatności, których nie otrzymał i które nie wynikają z treści umowy zawartej z konsumentem. Przedsiębiorca nie mógłby z góry oszacować rozmiaru takich płatności i – po odstąpieniu – na ogół nie dysponowałby informacjami pozwalającymi obliczyć takie płatności.
W konsekwencji należy uznać, że art. 32 ust. 1 u.p.k. nie obejmuje płatności uiszczonych przez konsumenta na rzecz osób trzecich, np. opłaty na rzecz dostawcy usług telekomunikacyjnych za rozmowę, w trakcie której doszło do zawarcia umowy z przedsiębiorcą, albo kosztu zakupu przez konsumenta oprogramowania od osoby trzeciej w celu skorzystania z treści cyfrowych dostarczonych przez przedsiębiorcę[24].
Płatności należy zwrócić niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od daty, w której przedsiębiorca otrzymał oświadczenie konsumenta o odstąpieniu od umowy (zob. art. 61 k.c.). Przedsiębiorca powinien dokonać zwrotu płatności przy użyciu takiego samego sposobu zapłaty, jakiego użył konsument, chyba że konsument wyraźnie zgodził się na inny sposób zwrotu, który nie wiąże się dla niego z żadnymi kosztami (art. 32 ust. 2 u.p.k.).
W art. 32 ust. 3 u.p.k. przyznano przedsiębiorcy szczególne prawo zatrzymania. Jeżeli przedsiębiorca nie zaproponował, że sam odbierze rzecz od konsumenta, może on wstrzymać się ze zwrotem płatności otrzymanych od konsumenta do chwili wystąpienia wcześniejszego z dwóch zdarzeń: 1) otrzymania rzeczy z powrotem lub 2) dostarczenia przez konsumenta dowodu odesłania tej rzeczy (np. dowodu nadania pocztowej przesyłki rejestrowanej).
Na podstawie art. 34 ust. 1 u.p.k. konsument, który odstąpił od umowy, ma obowiązek zwrócić rzecz stanowiącą przedmiot świadczenia. Powinien ją zwrócić przedsiębiorcy lub przekazać osobie upoważnionej przez przedsiębiorcę niezwłocznie, jednak nie później niż w terminie 14 dni od daty, w której odstąpił od umowy. Do zachowania terminu wystarczy odesłanie rzeczy przed jego upływem. Termin ten nie ma zastosowania w przypadku, w którym przedsiębiorca zaproponował, że sam odbierze rzecz od konsumenta.
Jeżeli umowę zawarto poza lokalem przedsiębiorstwa, a rzecz dostarczono konsumentowi do miejsca, w którym zamieszkiwał w chwili zawarcia umowy, przedsiębiorca jest zobowiązany do odebrania rzeczy na swój koszt, gdy ze względu na charakter rzeczy nie można jej odesłać w zwykły sposób pocztą (art. 34 ust. 3 u.p.k.).
Warto nadmienić, że – stosownie do art. 34 ust. 4 u.p.k. – konsument ponosi odpowiedzialność za zmniejszenie wartości rzeczy, które jest wynikiem korzystania z niej w sposób nieprawidłowy. Chodzi o sposób, który nie jest konieczny do stwierdzenia charakteru, cech i funkcjonowania rzeczy. Odpowiedzialność ta jest jednak wyłączona w sytuacji, w której przedsiębiorca nie poinformował konsumenta o prawie odstąpienia od umowy zgodnie z wymaganiami art. 12 ust. 1 pkt 9 u.p.k.
 
Koszty ponoszone przez konsumenta
Odstąpiwszy od umowy, konsument – co do zasady – nie ponosi żadnych kosztów (zob. sformułowanie: „bez ponoszenia kosztów” w art. 27 u.p.k.). W drodze wyjątku konsumenta obciążają koszty związane z odstąpieniem w trzech sytuacjach.
Po pierwsze, jeżeli konsument wybrał sposób dostarczenia rzeczy inny niż najtańszy, zwykły sposób dostarczenia oferowany przez przedsiębiorcę, przedsiębiorca nie jest zobowiązany do zwrotu konsumentowi poniesionych przez niego dodatkowych kosztów (art. 33 u.p.k.). Takie dodatkowe koszty przypisuje się konsumentowi.
Po drugie, konsument ponosi bezpośrednie koszty zwrotu rzeczy otrzymanej od przedsiębiorcy (art. 34 ust. 2 u.p.k.). Nie dotyczy to przypadku, w którym przedsiębiorca zgodził się ponieść takie koszty lub nie poinformował uprzednio konsumenta o konieczności poniesienia takich kosztów (zob. art. 12 ust. 1 pkt 10 u.p.k.).
Po trzecie, zgodnie z art. 35 ust. 1 u.p.k., jeżeli konsument wykonuje prawo odstąpienia od umowy po zgłoszeniu żądania, o którym mowa w art. 15 ust. 3 i art. 21 ust. 2 u.p.k.[25], na konsumencie ciąży obowiązek zapłaty za świadczenia spełnione do chwili odstąpienia. Kwotę zapłaty oblicza się proporcjonalnie do zakresu spełnionego świadczenia, z uwzględnieniem uzgodnionej w umowie ceny lub wynagrodzenia. Należy podkreślić, że dodatkowo obowiązuje wówczas mechanizm korekty wysokości świadczenia pieniężnego stosownie do zasad sprawiedliwości kontraktowej. W przypadku gdy cena lub wynagrodzenie są nadmierne, zgodnie z art. 35 ust. 2 zd. 2 u.p.k. podstawą obliczenia tej kwoty jest wartość rynkowa spełnionego świadczenia.
Ponadto trzeba wspomnieć, że w art. 36 u.p.k. przewidziano pewne sytuacje, gdy konsument nie ponosi kosztów określonych w art. 35 u.p.k. Dotyczy to np. kosztów świadczenia usług, jeżeli przedsiębiorca zaniedbał wykonania obowiązków informacyjnych wynikających z art. 12 ust. 1 pkt 9 u.p.k. Wyłączenie to przybiera zatem – w pewnej mierze – charakter sankcyjny w stosunku do przedsiębiorcy.
 
Wyłączenie prawa odstąpienia
W art. 38 u.p.k. wymieniono trzynaście przypadków, w których konsumentowi nie przysługuje uprawnienie do odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. Wprowadzono zamknięty katalog wyjątków, w których przepisy art. 27–37 u.p.k. nie mają zastosowania.
Wyjątki wprowadzone w art. 38 u.p.k. mają rozmaite uzasadnienie[26]. Ogólnie rzecz ujmując, zmierzają one do ochrony interesu przedsiębiorcy ze względu na szczególne okoliczności związane z przedmiotem umowy lub trybem jej zawarcia. Można – w pewnym uproszczeniu – wyróżnić następujące motywy omawianych wyłączeń:
1) specyficzne właściwości rzeczy będących przedmiotem umowy, które – w razie odstąpienia przez konsumenta od umowy – uniemożliwiałyby lub istotnie utrudniałyby przedsiębiorcy ponowne zbycie tych rzeczy innemu nabywcy, np. umowa, w której przedmiotem świadczenia jest rzecz nieprefabrykowana, wyprodukowana według specyfikacji konsumenta lub służąca zaspokojeniu jego zindywidualizowanych potrzeb (art. 38 pkt 3 u.p.k.),  
2) szczególne właściwości niektórych usług, które wymagają ze strony przedsiębiorcy rezerwacji lub wykorzystania pewnych zasobów, a po odstąpieniu przez konsumenta od umowy usługi te nie mogłyby zostać zaoferowane innym odbiorcom (w ogólności albo w relewantnym okresie), co w konsekwencji powodowałoby, że zasoby przedsiębiorcy nie zostałyby użyte w sposób produktywny, np. umowy o świadczenie usług związanych z wypoczynkiem, wydarzeniami rozrywkowymi, sportowymi lub kulturalnymi, jeżeli w umowie oznaczono dzień lub okres świadczenia usługi (art. 38 pkt 12 u.p.k.),
3) obawa przed spekulacją ze strony konsumenta, który mógłby wykorzystywać prawo odstąpienia od umowy w celu uniknięcia niekorzystnych dla niego konsekwencji zmian cen rynkowych, jakie wystąpiły po zawarciu umowy, np. umowa obejmująca cenę lub wynagrodzenie zależne od wahań na rynku finansowym (art. 38 pkt 2 u.p.k.),
4) specyfika trybu zawarcia umowy, np. umowa zawarta w drodze aukcji publicznej (art. 38 pkt 11 u.p.k.)[27],
5) ochrona racjonalności gospodarczej, np. umowa, w której przedmiotem świadczenia są rzeczy, które po dostarczeniu, ze względu na swój charakter, zostają nierozłącznie połączone z innymi rzeczami (art. 38 pkt 6 u.p.k.),
6) przyznanie konsumentowi – w ramach jego autonomii woli – kompetencji do podjęcia decyzji w sprawie rezygnacji z prawa odstąpienia w związku z rozpoczęciem wykonywania umowy przez przedsiębiorcę, np. jeżeli przedsiębiorca wykonał w pełni usługę za wyraźną zgodą konsumenta, który został poinformowany przed rozpoczęciem wykonywania umowy, że po spełnieniu świadczenia przez przedsiębiorcę utraci prawo odstąpienia od umowy (art. 38 pkt 1 u.p.k.).
Ponadto zastosowanie znajdują ogólne wyłączenia przewidziane w art. 3–4 u.p.k. Odnoszą się one m.in. do usług socjalnych i zdrowotnych, gier hazardowych, przewozu osób, imprez turystycznych, a także rozporządzeń nieruchomościami.
 
Odstąpienie od umów o usługi finansowe zawartych na odległość
Na zakończenie warto wspomnieć, że osobno uregulowano kwestię odstąpienia przez konsumenta od umowy dotyczącej usługi finansowej, gdy umowę tę zawarto na odległość (zob. art. 40-41 u.p.k.[28]). Dotyczy to np. umowy rachunku bankowego, umowy kredytu konsumenckiego, umowy ubezpieczenia[29].
Zgodnie z art. 41 ust. 1 u.p.k. konsument, który zawarł na odległość umowę o usługi finansowe, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając oświadczenie na piśmie. Prawo odstąpienia należy wykonać w terminie 14 dni[30] od daty zawarcia umowy lub potwierdzenia przez przedsiębiorcę wymaganych informacji zgodnie z art. 39 ust. 3 u.p.k. Termin ten uważa się za zachowany, jeżeli przed jego upływem oświadczenie konsumenta zostało wysłane do przedsiębiorcy.
Konsument – co do zasady – nie ponosi kosztów związanych z odstąpieniem (art. 40 ust. 1 w zw. z ust. 4–5 u.p.k.). W przypadku gdy za zgodą konsumenta rozpoczęto świadczenie usług przed upływem terminu na wykonanie prawa odstąpienia, przedsiębiorca może żądać od konsumenta zapłaty ceny lub wynagrodzenia za usługę rzeczywiście wykonaną[31].
Należy zaznaczyć, że – zgodnie z art. 40 ust. 6 u.p.k. – w pewnych wypadkach konsument nie może odstąpić od umowy. Prawo odstąpienia wyłączono m.in. odnośnie do umów dotyczących instrumentów rynku pieniężnego, zbywalnych papierów wartościowych, tytułów uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania.
Na podstawie art. 41 u.p.k. konsumentowi przyznano również prawo odstąpienia o charakterze sankcyjnym. Jeżeli przedsiębiorca nie dopełnił obowiązków informacyjnych określonych w art. 39 ust. 1–3 u.p.k. (np. odnośnie do informacji o właściwościach świadczenia i jego przedmiotu), konsument ma prawo odstąpić od umowy bez konieczności ponoszenia kosztów należnych przedsiębiorcy. W takiej sytuacji prawo konsumenta ma charakter bezterminowy (ustawowe sformułowanie: „w każdym czasie”).
 
dr Tomasz Czech
radca prawny w OIRP w Warszawie
 

---